Wie met oude documenten van voor 1800 werkt (zoals de gebruikers van Wat staat daer? vaak zullen doen) komt onvermijdelijk in aanraking met dateringen van documenten, die - soms sterk - afwijken van de manier waarop wij tegenwoordig vaak dateren: met dd-mm-jjjj in arabische cijfers. (Behalve in de angelsaksische landen waar men de volgorde precies andersom prefereert, dus jjjj-mm-dd. Denk aan maar nine-eleven voor 11 september).
In principe worden ook vóór 1800 dag, maand en jaar gebruikt om de datum precies weer te geven, maar voor ieder van die drie categorieën zijn er tal van variaties mogelijk. Een klein overzicht van wat je zoal tegen kunt komen.
Kalenderblad augustus uit het Zweder getijdenboek (c. 1430). Den Haag, KB, , M.P.18.
Dag
Voor de aanduiding van een dag werd veel gebruik gemaakt van de kerkelijke kalender. Naamdagen van heiligen en kerkelijke feestdagen hebben een al dan niet vaste datum, dus dat betekent soms wat opzoek- en/of rekenwerk. In de vijftiende, zestiende en zeventiende eeuw zijn er dan ook nog mensen die het klassieke Romeinse systeem van dagbenoeming hanteren, met de kalenden, de nonen en de iden van een maand. Ingewikkeld, maar gelukkig zijn ook daar opzoektabellen voor.
Maand
Onze twaalf maanden gaan eveneens terug op het Latijn van de Klassieke Oudheid. Maar het is goed om te weten dat de namen van de maanden vanaf de middeleeuwen ook in de volkstaal gebruikt werden. En dat dat gebruik in de Franse tijd in het Koninkrijk Holland zelfs even officieel verplicht was.
Illustratie bij de maand februari uit het getijdenboek van Philips van Bourgondië (c. 1450-1460), Den Haag, KB, AA.271
Jaar
Over de jaaraanduiding is ook best wel wat te vertellen, bijvoorbeeld over de jaartelling. Gebruikelijk is bij ons de christelijke jaartelling, maar je kunt ook een joodse jaartelling tegenkomen, of een ‘revolutionaire’, die van de Franse Revolutie namelijk.
Ook over de kalender valt wel het een en ander te zeggen: Juliaans, Gregoriaans, of Republikeins (opnieuw die Franse Revolutie).
Bernard Picart, Kalender voor het jaar 1711 tot en met het jaar 1749, met in het midden een opsomming van christelijke feestdagen en feestdagen van heiligen in het Frans. In de hoeken de personificaties van de vier jaargetijden. Uitgegeven door Gaspard Duchange, 1714. Bron: Collectie Rijksmuseum, Objectnummer RP-P-1929-68.
En zelfs het vanzelfsprekende begin van het jaar op 1 januari is niet zo vanzelfsprekend. Er zijn tijden en streken geweest waarin men het jaar begon op 1 maart, of met Kerstmis, of - nog erger - met Pasen (want dan begint ieder jaar op een andere datum). Maar, gelukkig, ook hier valt uit te komen, zij het opnieuw soms na het nodige opzoek- en rekenwerk.