De Maand

In Europa kennen we al sinds de klassieke Romeinen twaalf maanden in een jaar. De namen daarvaan gaan allemaal terug op de oude Latijnse benamingen: januarius, februarius, martius, aprilis, maius, junius, julius, augustus, september, october, november, december.

De maanden julius en augustus zijn vernoemd naar respectievelijk Julius Caesar en keizer Augustus. Oorspronkelijk heetten deze maanden quintilis en sextilis, ofwel ‘vijfde’ en ‘zesde’. Net als september tot en met december zijn het gewoon telwoorden.

De Romeinen begonnen het jaar in maart, dus december is dan de tiende maand van het jaar. Die telwoordnamen komen in oude teksten vaak in afgekorte vorm voor: 7ber of 7bris (of met een Romeins cijfer VIIber) (september) tot en met 10ber/10bris/Xber (december).

Naast de benamingen die afgeleid waren van het Latijn, bestonden er ook benamingen in de volkstaal. Ten tijde van het Koninkrijk Holland (1805-1810) stelde de toenmalige koning Lodewijk Napoleon Nederlandse maandnamen verplicht voor officiële stukken. Dat heeft geduurd van 1809-1810…

‘Latijn’	Volkstaal	Koninkrijk Holland
Januari	Lauwmaent, looimaant	Louwmaand
Februari	Sprokkelmaent, schrikkelmaent	Sprokkelmaand
Maart	Lentemaand, akkermaent	Lentemaand
April	Grasmaand, paesmaent	Grasmaand
Mei	Bloeimaent, braekmaent	Bloeimaand
Juni	Zomermaent, weidemaent	Zomermaand
Juli	Hooimaent	Hooimaand
Augustus	Oogstmaent, oogst, oust, bouwmaent	Oogstmaand
September	Herfstmaent, pickmaent, pietmaent, havermaent	Herfstmaand
Oktober	Winmaent, zaaimaent, horselmaent	Wijnmaand
November	Slachtmaent, reuselmaent	Slachtmaand
December	Wintermaent, kerstmaent, joelmaent	Wintermaand

In Frankrijk besloot men na het uitroepen van de Revolutie ook radicaal te breken met de traditionele Christelijke jaartelling. Men begon helemaal opnieuw, met het eerste jaar van de republiek, 1792, en wel op de dag dat de republiek was ingesteld, 22 september. Het jaar kreeg nog wel twaalf maanden (van ieder dertig dagen) met vijf aanvullende dagen aan het eind van het jaar (dus in voor-revolutionaire termen van 17-22 september), maar ze kregen allemaal nieuwe namen.

Iedere maand werd verdeeld in drie perioden van tien dagen (décades) en de dagen kregen nieuwe namen: primidi, duodi, tridi en zo voort. De dag telde 10 uur van 100 minuten, iedere minuut was 100 seconden lang. Kortom: rigoureus werd het decimale stelsel toegepast. Het klonk wel goed, maar het werkte niet echt.

De decimale urenindeling is zelfs nooit echt van de grond gekomen. De jaartelling en de jaarindeling heeft men nog bijna 10 jaar volgehouden, van 1793 tot 1802. In dat jaar werden de oude weken van 7 dagen weer in ere hersteld. En in 1805 maakte Napoleon helemaal een einde aan de Republikeinse kalender. Nog wel vermeldenswaard zijn de nieuwe, poëtisch klinkende maandnamen, die je ook in officiële Nederlandse stukken kunt tegenkomen uit de periode dat Nederland deel uitmaakte van het Franse Keizerrijk (1810-1815):

Vendémaire	22/9 - 21/10	wijnmaand
Brumaire	22/10 - 20/11	nevelmaand
Frimaire	21/11 - 20/12	vorst- of rijpmaand
Nivôse	21/12 - 19/1	sneeuwmaand
Pluviôse	20/1 - 18/2	regenmaand
Ventôse	19/2 - 20/3	windmaand
Germinal	21/3 - 19/4	groei- of kiemmaand
Floréal	20/4 - 19/5	bloeimaand
Prairial	20/5 - 18/6	grasmaand
Messidor	19/6 - 18/7	oogstmaand
Thermidor	19/7 - 17/8	warmtemaand
Fructidor	18/8 - 17/9	vruchtmaand