Overslaan en naar de inhoud gaan

Forum

Paleopuzzel nr. 72: Loon voor de beul van Middelburg

Paleopuzzel

Het is prettig om geld te krijgen voor het werk dat je doet. Dat geldt ook voor de beul. In de zestiende eeuw moest de beul van Middelburg zijn loon zelf komen halen. Hij moest zich vervoegen bij Rentmeester van de Geestelijke goederen Walcheren en Noord-Beveland. Van het overhandigde bedrag werd een bewijs opgesteld, om te bewaren. Dit bonnetje is goed bewaard gebleven in het Zeeuws Archief! De beul kon niet schrijven, dus hij plaatste zijn handmerk, een hele toepasselijke... Kun jij lezen wie de beul was en hoeveel geld hij meekreeg? We zijn ook benieuwd naar wat er linksonder staat, we zijn er zelf nog niet helemaal uit. Help je ons?

Reacties (32)

Geert Ouweneel zei op wo, 01/08/2020 - 14:40

Misschien staat er: 12 karolus gulden, dat zou dan het loon voor de beul zijn???

beheerder Anneke van Waarden-Koets zei op wo, 01/08/2020 - 14:51

Dank je wel voor je suggestie, Geert! Het bedrag dat de beul krijgt staat in de lopende tekst. Daar staat een andere munteenheid vermeld.

Monika Toet zei op wo, 01/08/2020 - 16:06

Zou het misschien " twee pont groten " kunnen zijn?

Kick Staneke zei op wo, 01/08/2020 - 16:33

Ontfangen vuijt handen van rentm[eeste]r Walrave vanden
Braemsloot over twee maenden gagie de somme van twee
pont [gro?] vls op den XXV [tamenaij?] vxx ten stilocmuije?
hollande orconden desen bij mij ondertekent dato alsboven

t merck van Hans Snouck

Géry zei op wo, 01/08/2020 - 17:19

Ontfangen vuyt handen van(den) Rentm(eeste)r Walrave vande / Braemsloot over twee maenden gagien de somme van twee / pont gro(oten) vl(aem)s opden XIXen jannenuary LXXVtich / stilo cuiije hollande. Orconden desen by my onderteykent date alsboven /

tmerck van Hans Snouck

S(omme) II lb gr

Peter Izeboud zei op wo, 01/08/2020 - 17:49

In Zeeland was de munteenheid ponden Vlaams. Zie onder andere zeeuwengezocht.nl

 

Als antwoord op door Monika Toet

beheerder Anneke van Waarden-Koets zei op wo, 01/08/2020 - 21:55

Dat klopt Monika, maar wat staat er voor (linksonder).

Als antwoord op door Géry

beheerder Anneke van Waarden-Koets zei op wo, 01/08/2020 - 21:59

Wij denken ook dat er een letter voor het getal staat, Géry. Maar we vermoeden een andere letter dan een S.

Als antwoord op door Peter Izeboud

beheerder Anneke van Waarden-Koets zei op wo, 01/08/2020 - 22:29

Dat klopt, Peter, de munteenheid in Zeeland was ponden Vlaams.

Als antwoord op door ChrisvD

beheerder Anneke van Waarden-Koets zei op wo, 01/08/2020 - 22:37

Inderdaad Chris, de grafelijke ambtenaren van Holland en Zeeland hanteerden lange tijd de Paasstijl, die in de tijd van de paleopuzzel werd aangeduid met stilo curie, soms ook met de toevoeging Hollande, Hollandie of Hollandiae.

Arcimboldo zei op do, 01/09/2020 - 12:50

Het lijkt me dat dit teken een hoofdletter E of een C is. Wat het op deze plaats betekent weet ik niet.

Overigens staat er op het eind van regel 1 van de(n)

en in regel 3 janneuarij (dus met maar 2 nn-en)

 

Als antwoord op door Arcimboldo

beheerder Anneke van Waarden-Koets zei op do, 01/09/2020 - 13:06

Wat leuk dat je met een E of een C komt, Arcimboldo. Wij dachten zelf dat het een E zou kunnen zijn. Die E zou wellicht kunnen staan voor Est (is) of Erat (was). Op andere bonnetjes staat daar vaak achter de som van de bedragen die in de tekst worden genoemd. In de paleopuzzel staat maar één bedrag, dus zie je niet dat er verschil is. Helaas staat in het hele pak met bonnetjes nergens de E voluit geschreven, dus het blijft een gissing. Maar Est zou een plausibele oplossing kunnen zijn.

Wietse Veenstra zei op do, 01/09/2020 - 15:49

xii karolusgulden zou ook nog mogelijk zijn. Het pond Vlaams was een rekenmunt (het bestond niet fysiek) ter waarde van zes gulden. De twee pond groten Vlaams komt dus overeen met twaalf gulden...

Als antwoord op door Wietse Veenstra

beheerder Anneke van Waarden-Koets zei op do, 01/09/2020 - 16:09

Ha Wietse, zou dat het zijn? Geert Ouweneel dacht ook dat het karolusgulden was. Géry dacht dat er een S (Somme of Somma) aan het begin zou kunnen staan, zelfs dat is nog een mogelijkheid. Wij dachten zelf, net als Arcimboldo, dat de eerste letter een E zou kunnen zijn. Hoe zou jij de laatste notitie linksonder transcriberen?

Géry zei op do, 01/09/2020 - 18:20

Anneke, Wietse e.a.,

adhv mijn bijgevoegde tabel met letters blijf ik bij mijn initieel idee dat het een S van somma is.

Als antwoord op door Géry

beheerder Anneke van Waarden-Koets zei op do, 01/09/2020 - 18:24

Dank je wel voor het bijvoegen van de tabel, Géry. Je zou best gelijk kunnen hebben. Inmiddels hebben we wat hoofdletters betreft de keuze uit: C, E en S. En twee paleopuzzelaars denken dat het karolusgulden zou kunnen zijn.

Wietse Veenstra zei op do, 01/09/2020 - 19:55

Nu ik op een groter scherm nog eens naar de notitie linksonder kijk, lijkt de S van Somma me waarschijnlijker. Het is jammer dat we het niet kunnen vergelijken met meer tekst van dezelfde schrijver, want die notitie is duidelijk niet door dezelfde persoon geschreven als de hoofdtekst.

Anneke, heb je wellicht nog vergelijkbare voorbeelden van dit soort notities uit de rest van de stapel acquitten?

Als antwoord op door Wietse Veenstra

beheerder Anneke van Waarden-Koets zei op vr, 01/10/2020 - 08:31

Ha Wietse, een collega heeft alle drie de omslagen in het pak acquitten doorgenomen en komt op basis daarvan tot de conclusie dat het een hoofdletter E zou moeten/kunnen zijn. De letter komt ook voor als een hoofdletter E in lopende teksten van dezelfde scribent. Helaas wordt de letter aan het begin van een bedrag nooit voluit geschreven. Maar ik heb gevraagd aan een andere collega, die eveneens heel goed is in paleografie, om er ook nog eens licht op te laten schijnen. We wachten af of dat hetzelfde resultaat oplevert of iets anders.

Wordt vervolgd!

ChrisvD zei op vr, 01/10/2020 - 13:14

Als een letter niet op het eerste gezicht herkend wordt kan mogelijk de ductus, ofwel de beweging van de pen tijdens het schrijven, naar een mogelijke letter wijzen.
In dit voorbeeld lijkt de letter zodanig vervormd en van afwijkende afmeting dat de letter niet direct herkend wordt. Vanuit het startpunt volgt de ductus de pijlen 1 t/m 5. Dit is een bekende beweging die bij sommige vormen van de hoofdletter E teruggevonden kan worden. Toegevoegd zijn 2 voorbeelden van de hoofdletter E uit Bogtman die deze beweging exact volgen, maar wel in zodanige vertrouwde verhoudingen dat ieder redelijk gemakkelijk daarin de hoofdletter E zal herkennen.
Op grond van de gelijkenis van de ductus is volgens mij de onbekende letter met grote zekerheid de hoofdletter E.

Als antwoord op door ChrisvD

beheerder Anneke van Waarden-Koets zei op vr, 01/10/2020 - 13:29

Dat idee hadden wij ook Chris, zeker omdat deze hoofdletter E ook voorkomt aan het begin van een gewoon woord in lopende teksten van dezelfde scribent, die ook in het pak met acquitten zitten. Maar voor de zekerheid wilden we het toch even aan de paleografen op het WSD-forum voorleggen. Dank je wel voor de voorbeelden!

beheerder Anneke van Waarden-Koets zei op vr, 01/10/2020 - 13:32

Als we uitgaan van een E, dan zou de transcriptie dus kunnen zijn: Est.

Maar nu nog het teken na het getal ii. Wat staat daar?

ChrisvD zei op vr, 01/10/2020 - 13:41

Daar staat volgens mij, zoals Géry al heeft opgemerkt, II lb[=pont] g(rooten), maw. een herhaling van het bedrag uit de hoofdtekst.

beheerder Anneke van Waarden-Koets zei op vr, 01/10/2020 - 13:48

Dan klopt onze transcriptie wat dat betreft ook ;-)

Géry zei op vr, 01/10/2020 - 13:52

Beste Anneke en Chris,

 

Volgens mij is dit inderdaad het gebruikelijke teken voor 'pond'. Trouwens, dit lezen we ook in de tekst: "twee pont gro(oten) vl(aems)". Bovendien is deze archieftekst uit Zeeland, en sluit dus nauw aan bij Brugge en waar dit teken veelvuldig voorkomt (zie de laatse lijn in het bijgevoegde voorbeeld uit het archief van Brugge).

beheerder Anneke van Waarden-Koets zei op vr, 01/10/2020 - 13:59

Dat klopt, Géry. En in dit geval komt het bedrag van het loon van de beul overeen met het bedrag dat linksonder staat. In andere acquitten zien we dat er linksonder een opgeteld bedrag staat van alle bedragen die in de tekst worden genoemd.

Henk Hovenkamp zei op vr, 01/10/2020 - 16:11

S[umma] .ij. l[i]b[ra] gr[oten] [vlaems] gelijk als in de tekst

beheerder Anneke van Waarden-Koets zei op vr, 01/10/2020 - 17:43

Over de libra zijn we het het eens, Henk! Inmiddels is toch al wel geconstateerd dat de letter aan het begin van de notitie linksonder waarschijnlijk een E (Est) is.

beheerder Anneke van Waarden-Koets zei op ma, 01/20/2020 - 12:42

En dan nu de oplossing van de paleopuzzel over het loon van de Middelburgse beul, met veel dank aan alle paleopuzzelaars die met de tekst aan de slag zijn gegaan en ons hielpen zoeken naar de letter die vóór het totaalbedrag staat!

 

1.Ontfangen vuijt handen vanden Rentmeester walrave vanden
2.Braemsloot over twee maenden gagien de somme van twee
3.pont grooten vlaems opden xixen Jannevarij Lxxv tich stilo curije
4.hollande Orconden desen bij mij onderteijkent date alsboven
5.tmerck van hans snouck
6.Est ij libra grooten

 

In het archief van de Rekenkamer van Zeeland bevinden zich zowel de rekeningen als de acquitten (bijlagen) tot de rekeningen, de bonnetjes. Zo goed als alle bijlagen zijn bewaard gebleven en bevatten een schat aan informatie. In het archief van Rekenkamer 'B' (1565) 1597-1805 (1810), toegang 505, bevindt zich de administratie over 1574-1594 van Walraven van den Braamsloot, rentmeester der geestelijke goederen Walcheren en Noord-Beveland, 1574-1807. Het gaat in dit geval om de acquitten van de uitgaven. Die bevinden zich in inventarisnummer 24302: acquitten behorende bij de 2e rekening over 1575 mei 1-1576 april 30. https://hdl.handle.net/21.12113/86D9EC6937B4486EA835034DCE6914D1

De bonnetjes werden bij elkaar gehouden door een zogenoemde 'lias', een koordje dat door een stapeltje papier is geregen. Dat kun je zien aan de gaatjes die in de kwitantie zitten. Twee liassen zijn verbroken, eentje is nog vast, zoals je links kunt zien.

De grafelijke ambtenaren volgden in die tijd de jaarstijl van het Hof van Holland, de Paasstijl, waarbij het jaar met Pasen begint. De jaarstijl van het Hof van Holland wordt in de archiefstukken vaak aangeduid met stilo curie Hollande (in diverse schrijfwijzen).

In de bonnetjes wordt soms één bedrag genoemd in de tekst, soms meerdere bedragen. In de kwitantie van de betaling van het loon aan de beul Hans Snouck staat één bedrag. Dus het bedrag linksonder in de marge is hetzelfde als het bedrag in de tekst. Als er meerdere bedragen in de tekst worden genoemd, is het margebedrag de som van de in de tekst genoemde bedragen.

Het margebedrag wordt vaak voorafgegaan door een afkorting van een woord dat betekent: 'dat maakt', 'is in totaal', 'opgeteld', 'samen is dat'. Dat kan zijn 'som[m]e', 'som[m]a', 's.a.'fecit', 'fc', 'ft', en aan het slot van een lopend stuk tekst vaak als 'ende compt tsamen [bedrag]'.

De letter die in de kwitantie van de gage van de beul wordt  gebruikt is een E. Deze E is in hetzelfde pak met acquitten aangetroffen in lopende tekst van dezelfde scribent. De E wordt hier dus gebruikt als synoniem voor summa, fecit, enzovoort.
De E staat hier volgens ons voor Est ('is' in Latijn). Mogelijk zou de E ook nog kunnen staan voor Erat ('was' in Latijn), maar dat leek ons minder voor de hand liggend.

We hebben op zoek naar de letter ook nog wat (nadere) toegangen bekeken. De E was een gangbare, voorafgaand aan een geldbedrag geplaatste, afkorting, maar het woord wordt in de toegangen die we hebben bekeken nergens voluit geschreven.

Wat de transcriptie betreft: we hebben er voor gekozen om alle letters zo letterlijk mogelijk te transcriberen. Dus als er een v staat waar een u wordt bedoeld, hebben we die letter als een v getranscribeerd. Als er een getal in Romeinse cijfers staat dat eindigt op een lange eind-i, hebben we die getranscribeerd als j. We hebben ons wel gehouden aan de regel: transcribeer y als ij.

Nogmaals dank voor al jullie inspanningen, opzoekwerk en meedenken, dat wordt zeer gewaardeerd!

 

beheerder Anneke van Waarden-Koets zei op ma, 01/20/2020 - 12:54

De lias van de bonnetjes van het uitbetaalde loon aan beul Hans Snouck.

Géry zei op ma, 01/20/2020 - 14:28

Beste Anneke,

Hartelijk dank voor de finale transcriptie, maar vooral voor de duiding en de context: zeer waardevol.

In de rekeningen van de kasselrij van het Brugse Vrije vind ik m.b.t. de beul -meestal de scherprechter genoemd- zijn wedde, die uit twee componenten bestaat: enerzijds een vaste wedde van 12 lb gr per maand om stand by te zijn en anderzijds een prestatiegericht aandeel, die uiteraard variabel is.

Nogmaals dank en vriendelijke groeten,

Géry

 

beheerder Anneke van Waarden-Koets zei op ma, 01/20/2020 - 15:24

Beste Gery,

Dank je wel voor je reactie! In de stadsrekeningen van Middelburg (de gedrukte versie (uittreksels), de originele handgeschreven rekeningen zijn in 1940 verbrand) staat ook scherprechter, niet beul. Soms werd een scherprechter/beul naast zijn beulswerk (folteren, straffen, executeren) ook ingeschakeld om wonden te verzorgen en botbreuken te behandelen omdat hij vanwege zijn werk een grote kennis had van het menselijk lichaam. Maar dat terzijde. Wat betreft de verschillende bedragen: in andere kwitanties zien we ook dat er meerdere bedragen in genoemd worden. Alleen in het bonnetje dat voor de paleopuzzel is gebruikt, zien we maar één bedrag. Van Hans Snouck weten we helaas niet veel. De kwitantie is aardig vanwege Snoucks toepasselijke handmerk.

Hartelijke groet, ook aan alle andere paleopuzzelaars, Anneke

Reageer op dit bericht

De inhoud van dit veld is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.
Slechts één bestand.
10 MB limiet.
Toegestane types: png gif jpg jpeg.