Wat gebeurt er met de weesjes?

Beste Catharina, jouw transcriptie is al grotendeels prima. Een paar aanpassingen; de tekst zal overigens waarschijnlijk nog met een paar woorden/regels doorlopen op een volgend blad.

Wij Thomas Henericx Wandelaer ende Willem
Sanders(e)n van Loopick, schepenen der heerlijckheijt van Hardinx-
velt oirconden ende kennen dat op heden dato desen voor ons
gecompareert ende erschenen syn Pietertge Claesdr.
weduwe van wijlen Claes Cornelis(e)n za(lig)er, woonende in
dese heerlijckheijt, geassisteert met Claes Ericken
harer vader wonende op Gijessenbuijtendams
ende Willem Joosten van Houweninge wonende op Gijessen
Oudekerck haeren oom van s’ moeders wegen ter eenre,
mitsgaders Huybertgen Claes weduwe van Cornelis
Henricxs(e)n Backer als grootmoeder van de weeskinderen
van (den) voorn(oemde) Claes Cornelis(e)n geassisteert met Henrick
Backer schout deser heerlijckheijt als gerechtige
neve ende dienvolgende bloetvoogt van de voormelte
weeskinderen, ende Cornelis Claes(e)n wonende op
Gijessenbuitendams als broeder van de voors. Huijbertie
Claes ter andere zijden, ende verclaerden sij
comparanten metten anderen overcomen ende
geaccordeert te wesen ende dat inder voege ende
manieren hijer naervolgende ende beschreven, eerstelijcken
dat de voormelte Pietertgen Claes geduijerende den tijt van
thijen naestcomende ende achtereenvolgende jaren gehouden
ende verplicht sal wesen een van haere vijer kinderen aenden
voormelten Claes Cornelis(e)n verweckt ende geproccrieert als
eene eerlijcke Christelijcke moeder schuldich is ende
behoort te doen te onderhouden in allen behoorlijcken ael
dranck cleedinge ende reedinge ter scholen te laten gaen ende der
selver soon met namen Claes Claes(e)n out ontrent
drije vijerendeels jaers onder conditie dat de voornoemde
Pietertge Claes inder huysing daer deselve tegenwoordich
woonende is metter woon sal blijven tot meije 1671 toe
sonder daer voiren ijetwes te betaelen ende daer en boven sal
deselve noch genieten het innecomen van den anderen parthije
bekent voorden jare ende saijsoene XVIc negenent'sestisch [1669]
---
mits daer tegens betalende de ongelden voor den voors.
jare omgeslagen, ende sal de voors. Huybertgen
Claes de andere drije kinderen met namen Annichje,
Neeltge ende Cornelia Claesdr. onderhouden in allen behoor-
lijcken nootdruef soo in ael dranck cleedinge ende reedinge
ter scholen laten gaen, een goet hantwerck te doen leeren
daertoe deselve best nut ende bequaem sullen wesen tot
hunnen mondigen dage ofte huijwelijcken staete toe ende
oversulcx buijten eenige costen ende last van de voormelte
Pietertge Claes der selver kinderen moeder soo ende
sulcx eene eerlijcke ende Christelijcke grootmoeder
behoort te doen, mits daer vooren genietende het innecomen
van alsulcke landen oft andere goederen als den gemelten
Claes Cornelis(e)n ten huijwelijcke heeft aengebracht, dogh
ingevalle Pietertge Cornelis moeije van de voors. kinderen
voorde voors. Huibertge Claes quame t’overlijden insulcken
gevalle sal de voorn. onderhoudinge van Huybertge Claes
comen te cesseren, ende is expresselijcken geconditio-
neert dat alle de goederen bij de voors. Claes Cornelis(e)n
ende Pietertge Cornelis Claes te huijwelijcke aengebracht
aen wedersijden sullen blijven aen die zijde van daer die
gecomen zijn, oick mede dat alle winst ende verlijes
staende huijwelycke gevallen halff en(de) halff
geallociert sal werden, mits dat Pietertge Claes uutte
gereede penningen in haren boedel bij t’affsterven van den
gemelten Claes Cornelis(e)n geruijmt vooren uut sal genieten
eene somme van veertich carolij guldens,
tot naercoming van alle t gene vooren
staet verbinden paerthijen wedersijts hunne persoonen ende
goederen egeene exempt stellende alle deselve ende de
heure van dijen ten bedwang ende subjectie van allen rechten
ende rechteren ende scheijnlijcken(?) de judicatuijre
vanden Ed(ele)n Hove van Hollandt. Alles sonder quader
list, des ter oirconde vandijen hebben wij schepenen

Dit is prachtig, hartelijk dank! Kan ik veel van leren. Het is de eerste keer dat ik dergelijke bepalingen in een weeskamerakte zie, en ik moet zeggen dat ik niet helemaal snap wat de bedoeling is. Dus moeder Pietertge Claes blijft zorgen voor haar zoon van 3/4 jaar oud terwijl de grootmoeder van vaderskant, Huijbertje, de zorg op zich neemt van de drie dochters, maar met de gelden die de vader van de kinderen had ingebracht in het huwelijk? What's the point? Gaan de meisjes inwonen bij hun oma? En waarom zal Huijbertje de meisjes niet langer onderhouden zodra hun petemoei Pietertge Cornelis (vermoedelijk de zus van de vader) overlijdt? Snap jij - of iemand anders - hoe dat zit?

Vriendelijk groet,

Catharina

Het is inderdaad een tekst die je een paar keer moet lezen, maar zoals ik het nu vermoed is het als volgt:

- zoon Claes Claesen, oud 3/4 jaar, zal inderdaad de komende tien jaar door zijn moeder onderhouden worden; zij krijgt daarvoor in ieder geval de beschikking over het inkomen van haar overleden echtgenoot voor het lopende jaar

- de overige drie kinderen (Annichje, Neeltge en Cornelia Claesdochter) zullen inderdaad totdat zij meerderjarig worden (op hun 25e verjaardag) of tot aan hun trouwdag door hun grootmoeder Huybertgen Claes onderhouden worden (waarbij ael = voeding); hun grootmoeder krijgt daarvoor de beschikking over de opbrengsten van het onroerend goed dat Cornelis Claesen, de overleden vader van de kinderen, bij zijn huwelijk had ingebracht

- de bepaling betreffende het overlijden van hun tante Pietertge Cornelis heeft er vermoedelijk mee te maken dat Huybertgen Claes dan de enige erfgenaam wordt van haar overleden man (ik vermoed op basis van het patroniem dat Pietertge Cornelis de dochter van Huybertgen Claes was) en dus geen beroep meer hoeft te doen op de inkomsten uit de bezittingen van wijlen Cornelis Claesen. Afgaande op de tekst gaat dan de verdeling van de erfenis op huwelijkse voorwaarden: alle bezittingen die Pietertgen Claesdochter en Cornelis Claesen destijds bij hun huwelijk inbrachten, vervallen dan terug aan hun respectievelijke families (Pietertgen erft dus niet automatisch de helft, zoals bij een huwelijk in gemeenschap van goederen). Uitzondering op die verdeling zijn de bezittingen die zij tijdens hun huwelijk verwierven: die worden half om half verdeeld. Bovendien krijgt Pietertgen in dat geval eenmalig een uitkering van 40 gulden, te betalen uit de waarde/opbrengst van de bezittingen die Cornelis Claesen bij hun huwelijk inbracht.

- dit doet vermoeden dat er destijds huwelijke voorwaarden opgemaakt zijn en deze wellicht te vinden zijn in de notariële archieven.

Maar ik houd me aanbevolen voor aanvullingen en verbeteringen!

Dank René, ja dat klinkt als een goede hypothese. Maar dan zouden de kinderen van Huijbertje (dus Pietertje Cornelis en Claes Cornelis) het vruchtgebruik hebben van de nalatenschap van hun vader terwijl de erfenis toevalt aan de moeder als de kinderen zijn overleden. Meestal is het andersom. Tenzij de gehele nalatenschap was bevroren, maar waarom? En dat betekent dan waarschijnlijk ook dat Huijbertje zich alleen bekommert om haar kleinkinderen omdat ze daarmee een deel van het inkomen van haar zoon krijgt. Zodra haar dochter overlijdt vervalt de zorgplicht voor de kinderen van haar zoon. Curieus. Deze familie heeft het patent op merkwaardige testamenten; je had me al geholpen met het testament dat Pietertje een paar jaar later opmaakte ten gunste van haar schoonzus, ook zoiets wonderlijks. Nogmaals dank daarvoor.  Ik ben nu wel benieuwd naar de huwelijkse voorwaarden. En ik vraag me ook af of peettante Pietertje Cornelis niet verward wordt met moeder Pietertje Claes. Want waarom zou de dood van de peettante leiden tot de feitelijke boedelscheiding van Pietertje Claes en haar overleden man, waarbij het ingebrachte vermogen terugvloeit naar de familie van herkomst? Het blijft vreemd :-)

Hi Catharina,

Sommige testamenten zijn inderdaad lastig interpreteerbaar. Ik ben ook geen expert in dit veld, dus ik houd me aanbevolen voor mensen met meer experise op dit vlak, maar ik denk dat het volgende het geval is.

Bij het overlijden van een ouder hebben de langstlevende partner en kinderen recht op hun erfdeel, hetzij het deel waarop zij op basis van het algemeen erfrecht recht hebben, hetzij het bij testament bepaalde erfdeel. Kinderen kregen hun erfdeel betreffende hun overleden ouder doorgaans op het moment dat ze meerderjarig werden, dus hetzij bij hun 25e verjaardag, hetzij (als dat voor hun 25e was) bij hun trouwen. Als een van de kinderen overleed, ging het erfdeel van dat kind over op de andere kinderen in het gezin.

Claes en Pietertgen Cornelis hebben dus hun erfdeel ontvangen van hun overleden vader Cornelis Hendricxen Backer, waaronder stukken land waaruit opbrengasten voortvloeiden. Uit de context blijkt dat het eigendom van deze landen vermoedelijk binnen de familie van Cornelis backer moest blijven; er zullen dus vermoedelijk huwelijkse voorwaarden of een testament zijn opgesteld hierover.

Bij het overlijden van Claes Cornelis zal diens vaderlijk erfdeel naar Pietertgen gegaan zijn, zodat het onroerend goed binnen de eigen kant van de familie bleef. Op het moment dat Pietertgen zou overlijden zonder nakomelingen, zal het eigendom van de landerijen vermoedelijk terugvallen aan Huybertgen en haar op die manier voorzien van de nodige inkomsten.

De passage waar je naar verwijst heeft volgens mij dan ook niet de betekenis dat Huybertgen dan verlost is van haar grootouderlijke zorgtaken, maar dat zij door de dan ontstane situatie niet meer afhankelijk is van de tot dan toe aan haar toevloeiende opbrengsten (ze zit dan dus wat ruimer bij kas, om het zo maar te zeggen).

Bij families waar sprake was van aardig wat bezit, vermogen en/of inkomsten was het niet ongebruikelijk om door middel van huwelijkse voorwaarden en/of testamenten te regelen dat de bezittingen en inkomsten niet in handen van leden van de 'schoonfamilie' zouden komen.

Maar ik hoor hier graag ook de visie van anderen over!