Overslaan en naar de inhoud gaan

Forum

Wat is de betekenis van de afkorting?

In het transcriberen van Erpse schepenprotocollen (1540-1548) kom ik in talloze akten een afkorting tegen, waarvan ik de betekenis niet ken. De afkorting begint met een r. Als voorbeeld heb ik een akte toegevoegd waarin de afkorting 3x voor komt. Onderstaand mijn transcriptie van betreffende akte. Daar waar de afkorting in de tekst staat, heb ik een vraagteken geplaatst (in totaal dus 3x). In de foto heb ik de afkorting geduid met een rode pijl.
Ik ben benieuwd of iemand deze afkorting herkent. Alvast dank!

Mijn transcriptie:
RA ERP nr. 24 fol. 17v 20-02-1541
Mechtelt die wedue Meus Aerts met haren momboir van haer vercozen ..? is affgegaen haerder tochten in een huijs, hostad en erven daer aen gelegen in de parochien van Erp op Hovelberch tussen erffenis Cristiaen Jans, ten eenre zijden en Henrick Eijmen ten andere zijden en een eijnde, streckende metten anderen op die gemeijnt, en heeft haerder tochte daer in vertegen tot behoeff Jans haers soen. In den punte hier nae volgend en met woerden, soe is gestaen Jan Meus Arts zoen en heeft erffelijck vercoft en opgedragen Lucas Delis Jacobs een erffelijcke chijns van anderhalven Carolus gulden xx stuivers voor den gulden te rekenen offte die weerde daer van in andere gelde te betaelen alle jaer op ons vrouwen Lichtmis uit en van den erffenisse voors. en heeft die voors. Jan op den voors. chijns helmelinge vertegen tot behoeff Lucas voors. geloven deez vercoeper opdragen vertijen …? en den voors. chijns in den voors. onderpanden …? te weren en die onderpanden waeldoegend te houden en maken.
Met conditien dat die vercoeper den chijns voors. altoes sal moegen lossen op Lichtmis, als hij den coeper den weet voer Korsmis te voeren gedaen heeft, met xxv Carolus gulden xx stuivers voer den gulden ofte die weerde daer voer in anderen gelde nae dese valuatien en met den jaer pachten en allen afterstellen des chijns voors.. Datum xx februarij. Testes Aert van Hout, Joerden Jans.

Reacties (25)

Bas den Brok zei op zo, 07/02/2017 - 23:05

Ik denk dat het een afkorting is voor etcetera of etceteris. De "r" staat voor "et" en dan volgt de "c". De haal omlaag daarna zou het afkortingsteken kunnen zijn.

herman geurts zei op zo, 07/02/2017 - 23:27

Een andere mogelijkheid: vri of vrij

van haar verkozen vrij
vertijen vrij
vrij te weren

taalkundig klopt dat volgens mij

Johan van der Elsen zei op ma, 07/03/2017 - 20:27

Beste Bas en Herman,
Hartelijk dank voor jullie reacties. Ik ga beide opties toepassen op andere akten. Eens kijken welke mogelijkheid zou kunnen passen.

herman geurts zei op ma, 07/03/2017 - 21:55

Oud/ Middelnederlands is lastig Sommige mensen denken dat de men in de 16e eeuw maar wat schreef. Niets is minder waar. Het staat er weliswaar soms wat ingewikkeld, we begrijpen de taal niet zo goed meer, maar al je er in duikt is het wel duidelijk. Daarom nog wat uitleg
Met haar momber, door haar vercoren vrij. Dat betekent dat ze haar momboir zelf heeft gekozen. Hier staat tegenover situaties waarbij de momboir wordt toegewezen van sHeeren wege.

heeft die voors. Jan op den voors. chijns helmelinge vertegen tot behoeff Lucas voors. geloven deez vercoeper opdragen vertijen vrij en den voors. chijns in den voors. onderpanden vrij te weren en die onderpanden waeldoegend te houden en maken.
Wat staat hier boven in modern nederlands? volgens mij heeft Jan ten gunste van Lucas "helmelinge vertegen" ofwel "" met de halm afstand gedaan"" , vertijgen vrij= ongedwongen afstand gedaan van zijn recht, "vrij te weren" wij zouden nu zeggen : te vrijwaren , en verder te zorgen dat het verkochte onderpand in goede staat blijft.

Dus in dit geval geen etc etc, maar gewoon precies omschreven wat er afgesproken is.

Natuurlijk wordt etcetera wel regelmatig in akten gebruikt, Het gaat dan om standaard formuleringen . Als deze veelvuldig worden gebruikt, dan volgt de eerste aanzet van de formulering, en daarna gevolgd door etc..
Ik denk echter dat in deze akte geen afkorting voor etc is gebruikt. Dan zou je beginformuleringen moeten zien ,die niet verder uitgeschreven zijn, en
dan gevolgd door etc. Ik zie dat in deze akte niet.

Maar... , ik heb de wijsheid niet in pacht, andere meningen welkom.

Nadine zei op di, 07/04/2017 - 18:51

Zeer interessante akte en discussie om bij te leren.
Oud Nederlands is lastig, erffelijke renten lastiger en hun berekeningen nog lastiger.
Ik begrijp het volgende :
Mechteld geeft haar vruchtgebruik op het beschreven huis aan zoon Jan. Zoon Jan wordt zo volle eigenaar van het huis. Jan betaalt op Lichtmis een jaarlijks erffelijk chijns van anderhalven gulden etc. aan Lucas. Jan heeft dus een som van Lucas moeten ontvangen en Jan geeft aan Lucas het huis als onderpand.
Is dit juist ?
Doch lijkt er meer in de akte gestipuleerd : door achterstellen (betalingen niet gedaan) moet nu Jan xxv carolus gulden xx stuivers + jaarlijks pacht + achterstellen betalen.
Graag uitleg.

Johan van der Elsen zei op wo, 07/05/2017 - 20:14

Hallo Nadine,
Kleine correctie: er is hier sprake van Middelnederlands i.p.v. Oudnederlands. Middelnederlands werd gesproken van de 13e t/m de 16de eeuw. Mijn interpretatie: Mechteld doet afstand van het vruchtgebruik in huis, hofstede en aangelegen erfgoed ten behoeve van haar zoon Jan. Jan verkoopt aan Lucas Delis Jacobs een jaarlijkse erfcijns op voorgaande goederen van 1½ gulden, waarbij 20 stuivers gerekend wordt voor iedere gulden. Lucas dient de cijns iedere Lichtmis te betalen aan Jan (het is dus niet Jan die aan Lucas betaalt). Als symbool van de overdracht overhandigt Jan een strohalm aan Lucas (helmelinge vertegen). Jan draagt zorg voor het onderhouden van de onderpanden.

Johan van der Elsen zei op wo, 07/05/2017 - 21:38

Ik ben het laatste stuk vergeten; de betekenis daarvan is volgens mij:
Er is 1 voorwaarde aan de verkoop, nl. dat Jan ten aller tijde de chijns mag lossen op Lichtmis, mits hij de huidige koper (Lucas) daarvan voor Kerstmis op de hoogte stelt. De 'loss' (aan een derde persoon) bedraagt 50 Karolus gulden voor iedere gulden.

Terugkomend op mijn oorspronkelijk de vraag; ik vermoed dat de afkorting betekent, 'rechtens', 'volgens recht' of 'rechtelijk'. Het past volgens mij ook in de context van de akte. Ik zal hierna nog twee scans toevoegen met daarin 3 akten waarin de afkorting voor komt. (RA Erp 24, fol. 21v en 28v, 1543).
In de 1e akte heeft de afkorting betrekking op het momberschap. In de 2e akte heeft de afkorting betrekking op het betalen door de 'prinicipael sculder' aan schuldeiser. In de 3e akte ook over een betaling.
Ik ben benieuwd naar jullie reactie.

Johan van der Elsen zei op wo, 07/05/2017 - 21:39

En de scan

herman geurts zei op wo, 07/05/2017 - 23:10

Deze scans zijn voor mij wel duidelijker. Wat ik eerst had aangezien voor een dubbele punt blijkt een tilde te zijn. Hiermee vervalt het woord vrij als mogelijkheid. Rechtens past inderdaad in de tekst. Maar of dit klopt met de afkorting? Ik ben daar geen specialist in en ben deze afkorting niet eerder tegengekomen

Bas den Brok zei op wo, 07/05/2017 - 23:51

Zoals ik al zei: etcetera. Je ziet er nu ook mooi het "ra" kringeltje boven staan op het eind.

Als je op google naar "momber etc." of naar "vertijen etc." of naar "principael etc." zoekt (de aanhalingstekens er bij nemen) krijg je andere voorbeelden. Langere standaard formuleringen werden graag afgekort. Misschien dat je bij de eerste acten van het betreffende protocol de formuleringen voluit geschreven terug vindt.

Staan deze protocollen online?

herman geurts zei op do, 07/06/2017 - 10:01

Ik ken etc op de volgende manier ( hoop dat de scan een beetje duidelijk is) Er staat .. mijtt malcander int schouwen / etc
Deze etc is duidelijk anders, mist de lange haal op het einde. Maar mogelijk heeft Bas gelijk , en staat er op de scans van Johan ook etc. ( alleen anders geschreven, maar ja elke schrijver doet het weer anders) De tip om te kijken of je de formulering elders voluitgeschreven kunt terugvinden is wel een goede tip

Bas den Brok zei op do, 07/06/2017 - 12:02

Jouw etc. Herman is vrijwel identiek aan die van Johan. Zie voorbeeld hieronder. Enige verschil is de haal naar beneden op het eind ten teken van afkorting, in dit geval voor "ete":

[et]c[ete][ra]

Bas den Brok zei op do, 07/06/2017 - 12:06

Twee voorbeelden van dezelfde manier van afkorten uit de stukken van Erp:

Car[oli] of Car[olus]
St[uijvers]
[et]c[ete][ra]

Annemarie BHIC zei op do, 07/06/2017 - 14:56

Ben onder de indruk van de moderne vertalingen van deze akte!
Ik ben het met Bas den Brok eens dat deze afkorting een schoolvoorbeeld is van het latijnse etcetera.
Inderdaad staat het eerste teken van deze contractie voor 'et' , de c met de lus naar beneden is de afkorting voor 'cetera'. Daar boven staat nog een open a van de slotletter van cetera. In de betekenis van: en het overige ofwel enzovoort.

Johan van der Elsen zei op do, 07/06/2017 - 15:32

Beste Annemarie, Herman en Bas,

Hartelijk dank voor alle input. Ik ben blij dat ik de betekenis nu ken. En fijn dat iedereen zo constructief meedenkt!
@Bas, deze protocollen zijn online nog niet terug te vinden. Momenteel ben ik bezig met het maken van transcripties van RA24 Erp. Zodra ik daarmee klaar ben, worden ze inclusief foto's (van de folia) online geplaatst door het BHIC.

Nadine zei op do, 07/06/2017 - 18:41

Hallo Johan,

Hartelijk bedankt voor uw moderne lezing van de akte en uitleg over die strohalm.
Ik probeer inzicht over financieringen in die tijd te bekomen.
Iets blijft mij toch knagen : als het huis van Jan als waarborg telt, moet Jan wel degene zijn dat de jaarlijkse erfcijns aan Lucas betaalt en Lucas is in de situatie van de « bankier als kredietverstrekker  zonder terme».

Het laatste stuk :
Ik weet niet wat je bedoelt met « de loss » (aan een derde persoon) ?
Zou het kunnen dat de conditie het volgende tot doel heeft : wordt Lucas op kertsmis verwittigd, kan dan Jan zijn « schuld » aflossen mits betaling van xxv carolus gulden + erfpacht en alle achterstellen ?

Fijn van elk medelezer over de « etc ».

Bas den Brok zei op vr, 07/07/2017 - 14:42

Beste Nadine

Uiteraard betaalt Jan aan Lucas ieder jaar op Lichtmis een bedrag van 1,5 gulden.

Jan kan de cijns lossen als hij vóór Kerstmis aan Lucas betaalt:

1) 25 gulden
2) 1,5 gulden cijns over dat lopende jaar (die hij dus normaliter een goeie maand later op Lichtmis zou betalen)
3) eventuele achterstallige cijnsen

De guldens waarvan sprake is zijn guldens van 20 stuivers het stuk.

Bij mijn weten schreef men er indertijd niet bij voor hoeveel geld de cijns gekocht was. Zal niet veel van 25 gulden hebben afgeweken. In dat geval een tamelijk hoge rente van 6% ...

Groeten Bas

Nadine zei op vr, 07/07/2017 - 21:32

Beste Bas,

Hartelijk bedankt en vriendelijk groeten.

Nadine

Johan van der Elsen zei op za, 07/08/2017 - 07:34

Beste Nadine,
Mijn uitleg aan jou over de cijns was niet helemaal correct. Ik heb daarin een denkfout gemaakt. Bas heeft het goed verwoord.
Groet, Johan

Nadine zei op za, 07/08/2017 - 09:52

Nogmaals bedankt aan iedereen.

Kennen jullie voorbeelden van zulke anderen acten met erfcijnsen/erfrenten met transcriptie en moderne uitleg dat ik zou kunnen raadplegen om bij te leren?

Groet, Nadine

Johan van der Elsen zei op za, 07/08/2017 - 10:43

Nadine,
Op het forum van deze site vind je interessante discussies over erfcijnsen. Als je alleen al het woord cijns intypt, en een beetje zoekt, dan vind je al het een en ander.
Een interessant schrijven over de ontwikkeling van het cijnsrecht heb ik teruggevonden in Collectie Meuwese Erp 7769-9. Dit inventarisnummer (in te zien bij het BHIC) omvat de correspondentie (jaren 50, vorige eeuw) tussen Ferdinand Smulders en pastor Meuwese uit Erp (Meuwese was bezig met het schrijven van een boek over de historie van Erp en onderhield een aantal jaren een levendige correspondentie met Smulders van het rijksarchief in Den Bosch) . Smulders wijdt uit over cijnzen. Ik zal 2 foto's bijvoegen met daarin de originele tekst. Onder nr. 4 vind je de situatie terug die van toepassing is op bovenstaande akte.

groet, Johan

Johan van der Elsen zei op za, 07/08/2017 - 10:43

en de 2e foto

Nadine zei op ma, 07/10/2017 - 19:57

Bedankt voor beide linken.

@ Johan : inderdaad is nr 4 hier relevant.

Hopelijk sturen medelezers nog texten met varianten in cijnsen of rente. De beste manier om het interpreteren proberen te bemachtigen.

mvg

beheerder Christian van der Ven zei op di, 07/11/2017 - 07:27

@Nadine: Als je je verder wilt verdiepen in het fenomeen van cijnsen, dan kan ik je de volgende speciaal daarvoor geschreven onderzoeksgids aanbevelen: "Hoenen en kapoenen; gids van cijnsregisters betreffende Noord-Brabant, 14de-20ste eeuw"

Daarin niet alleen een overzicht van alle (ten tijde van uitgeven) bekende cijnsregisters in Noord-Brabant, maar ook een uitgebreide inleiding met toelichting op cijnsen.

Deze handleiding is op de studiezaal van alle - in ieder geval Brabantse - archiefdiensten te raadplegen.

Reageer op dit bericht

De inhoud van dit veld is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.
Slechts één bestand.
10 MB limiet.
Toegestane types: png gif jpg jpeg.