Had ik het dus tóch goed, met die "voederen", en zelfs met die doorgehaalde "r" erin, i.p.v. mijn achteraf-correctie in "roede".
Overigens zou ik wel willen weten wat de afkorting "Engh" in de tweede regel zou moeten betekenen. Ik blijf er bij dat het iets van "Ingelanden" of "Engelanden" moet zijn, wat zoveel betekent als: eigenaar of erfpachter van grond, water en/of gebouwen binnen een Hollands waterschap. Gaarne respons.
Uitslag paleoprijspuzzel nr 15: Puinruimen in de Domstad
PaleopuzzelWat een geweldige deelname aan onze eerste paleoprijspuzzel: maar liefst 52 inzendingen kwamen er binnen. Sommigen inzenders hebben er zich echt in vastgebeten, getuige het feit dat er in een enkel geval nog een verbeterde versie werd nagestuurd.
Hierbij de juiste transcriptie:
TGerecht gehoort het advis vande
Heere / Here vanden / vande Engh Hoofft Officier
ontslaet de wagen van Dirck Gerritss / Gerritsz
Spruijt voerman mits dat hij uijt dese
Stadt op de Steenstraet sall brengen
hondert en vijftich voeders puijn de-
welcke bij Stadsmannekens sullen
worden geladen sullende de plaetse
aldaer worden aengewesen om met
devoeders puijn de gaten ofte vacken
teworden gevult Actum den 24 dito
Wat staat er nu precies? We zitten in de nasleep van de grote orkaan die in 1674 de stad Utrecht teisterde en ondermeer het middenschip van de Dom wegvaagde. Dit stukje tekst gaat over Dirck Gerritss Spruijt, bestuurder van een wagen, die wordt ontslagen van straf op voorwaarde dat hij 150 vrachten puin uit de stad naar de Steenstraat (de huidige Biltstraat) brengt om de gaten daar te dichten.
De grootste instinker in deze tekst is het woord voederen dat twee keer voorkomt. Velen van jullie transcribeerden dit woord als voeders. De weggepoetste r in het eerste woord voederen maakt het er ook niet makkelijker op. Een voeder (meervoud voederen) aldus het Middelnederlandsch Woordenboek is een wagenvracht, ongeveer 900 kilo. Dirck moet dus wel een tijd bezig zijn geweest met het opruimen van 150 voederen puin.
De beste transcriptie bevat twee fouten. Vijf inzenders zaten op deze prima score. Bij drie van de vijf zat de fout in de onjuiste transcriptie van voeders in plaats van voederen. Wij hebben de 16e-eeuwse loketkast van het kapittel van Oud-Munster gebruikt om een winnaar te bepalen. Het winnende lot is gevallen op de bijdrage van Paul de Wit (what’s in a name?) die de Atlas de Wit krijgt. De troostprijs (het kookboek van de KB) – eveneens met hulp van de loketkast – gaat naar Albert Vandenberghe uit België, toevallig de laatste inzending die op 8 mei binnen kwam. Vanwege de geweldige en enthousiaste deelname en omdat we het erg leuk vinden aan deze website deel te nemen, hebben we er nog een derde prijs aan toegevoegd. De derde winnaar (met twee fouten in de transcriptie) is Aline Vermeulen. Zij mag een exemplaar van het onlangs verschenen boek De getekende stad. Utrecht in tekeningen (1900-2000) komen ophalen. De winnaars ontvangen van ons nog een persoonlijk berichtje.
Reacties (16)
In Vleuten-De Meern lag het huis Den Engh, waar de heren van den Engh zetelden. Het was ooit een ridderhofstad. Hierbij een 18de-eeuwse afbeelding van het huis.
Jammer van dat voederen, was ook een lastige.
Dát kon ik niet weten! Maar ik vind het wél fijn om te weten wat er achter deze naam schuilt. Bedankt!
Bevond zich destijds aan de Steen- of Biltstraat een oudemannenhuis? Vanwege de aanduiding Stadsmannekens.
Wellicht een weeshuis voor jongens en jongemannen, maar oude mannen kan ik me niet zo voorstellen, gezien puinstorten nogal zwaar werk is.
O ja, dat had ik even over het hoofd gezien: dat die mannekens ingezet werden bij het werk. Sorry. En dank u voor de verklaring. FK
Graag gedaan. Maar het is maar een veronderstelling van mij, m.a.w. ik weet het óók niet zeker.
Het begrip stadsmannekens houdt de gemoederen lekker bezig. Sommigen van jullie schreven dat ze het een heel vrolijk woord vonden. Er was iemand die opperde dat stadsmannekens misschien een soort bakstenen zijn, naar analogie van negenmannekens, een bepaalde baksteensoort. Het dichtst in de buurt komt - denk ik - de veronderstelling dat het een soort aannemers in dienst van de stad waren. in het WNT komt het woord helaas niet voor.
En dan het woord ontslagen. Strikt genomen staat er inderdaad dat de wagen van Gerrit ontslagen wordt, maar wat de facto bedoeld wordt is dat Gerrit ontslagen wordt van een bepaalde straf die hem was opgelegd. Even verder op in dit register met vonnissen van het stadsgerecht is er een collega voerman Evert die ontslagen wordt uit de gevangenis als hij net als Gerrit 150 voederen puin opruimt.
W.s. zijn de (vermoedelijk niet àl te zware) vergrijpen van Gerrit en Evert verloren gegaan in zulke oude administraties; in elk geval zodanig, dat wij het niet weten - àls dat al iets aan het geval veranderen zou ...
"Donderdag en Vrijdag waren vier ploegen stadsmannekens aan het zandstrooien gesteld, zeer stellig geen weelde."
Haarlemsch Advertentieblad | 1897 | 20 januari 1897 | pagina 2
Het was dus blijkbaar een voorloper van de Dienst Publieke Werken.
Dat klopt helemaal met wat het WNT hierover zegt. Stadsmannekens moeten een soort werklui in (los/vaste) dienst van de stad zijn. Met dank aan Rien Wols.
Er staat toch echt voeders. Vgl. alleen al de s'en van stadsmannekens. Voor het mv. voeders zie ook het WNT met voorbeelden. http://gtb.inl.nl/iWDB/search?actie=article&wdb=WNT&id=M081226&lemmoder…
De uitgang -en ziet er in deze tekst heel anders uit.
Scherp gezien Pauwel. We hebben ons laten overtuigen en het aangepast.
:-)
Joyce Pennings beheerder
zei op dinsdag 9 mei 2017 - 13:23