uit den Bosch protocollen - 18.11.1541- procuratie

Beste Nadine,

Ik heb de gehele tekst uitgewerkt. er blijft een enkele onzekerheid, maar wellicht helpt mijn transcriptie je iets verder.

Wij Wolff ende Pijnappel, scepenen in s'Hertogenbosch, doen condt enen yegelijcken dat opten dach van
huyden daten des briefs voir ons gecomen is geweest Mary, naergelaten wedue wijlen Dirx de Wolff,
onse inwonende medepoirtersse, ende heeft geconstitueert Gerarden Willegemans ende Wouteren
zoen, Dircx Scellens ende Geertruden, dochter wijlen Lambrechs Anthonisz van Vechel, in haer wittige
procureurs ende gegeven denselven ende elcken van hen besunder volcomen macht in allen haeren saken
die gehouden zijn ende gehouden zullen worden in eenigen gerichten, geestelic ende werlic, ende tegens
wyen, dat zij hetzij in aenleggers off verwerders staet, te verwaren, te bedingen ende te
vervolgen, ende vorts allen ende en yegelijcken haer chjnsen, renthen, pachten ende sculden dyen se
haer sculdich is ende sculdich wezen sal te manen, manende te heysschen op te boeren ende te
ontfangen den sculden, van haeren ontfange quitantie te geven, daervoir te doen dagen panden ende
arrestatien te doen leggen, scepenbrieven tot vonissen te doen stellen omme die met recht
te doen exequteren, ende voirts alles te moegen in dien vorderen sollicitatie, ende doen dat de vorsz.
Mary, present wesende, soude mogen doen vorderen ende solliciteren metter machten oic te mogen substi-
tueren enen off meer substituyt off substituyten, die de gelijcke macht zulen hebben gheduerende dese
vorsz. macht totten wederseggen der vorsz. Marryen ende nyet langer, onder zulcken condicie
als dat de voirsz. haer geconstitueerde procureurs ende hair substituyt ende substituyten van haren
ontfange, uytgeven ende beweynde wittige rekeninge bewijs ende reliqua der voirsz. Marye altijt
tot haren versueck sculdich sullen wesen te doen, sonder wederseggen. In kennisse etc., gegeven den achtsten
dach in November.

heysschen: eisen (men schreef nogl eens een h voor dit woord)
boeren: beuren, opbeuren, dus geld innen.
beweynde; bewind, bestuur

Goedemiddag. Ik was er ook even naar aan het kijken en vond bij mijn trancriptie van de eerste 11 regels een paar kleine verschilletjes (in vergelijking met Geert):
2 huyden datu[m]
5 besunde[re]
6 werlic ende jegens/
7 te verwae[re]n
8 dye men/
10  sculden van hoe[re]n ontfange
11 arrestame[n]ten te doen leggen scepen[en]brieven tot vo[n]nissen

Nog een laatste robbertje muggenziften;-)

12. te doen exeque[re]n, ende voirts allet te mogen in dien vorderen sollicite[re]n, ende doen dat de voirsz.
15. voirsz. macht totten wederseggen der voirsz. Maryen
16. als dat de voirsz. hair geconstitueerde procureurs ende hair substituyt ende substituyten van hae[re]n
17. vuytgeven -- Marye[n]
18. tot hae[re]n versueck

U beide hartelijk bedankt om dit te hebben gekeken en nagekeken.

Ook om woordenuitleg.

« boeren » (beuren) waarvan de grafie sterk lijkt op « hoeren » (huur).

Tot slot blijf ik alleen met een twijfel op R8 « dye-te » met titulus.

In de drie teksten op deze pagina komt een aantal woorden voor met een afkorting die wel wat wegheeft van het Arabische cijfer 3 (met een lange staart). Het betreft de volgende woorden:
Tekst 1 r. 4 Anthonis3, rr. 12, 15, 16 en 17 voirs3, r. 18 in ke[n]niss3, in de kantlijn: s3
Tekst 2 r. 1 univ[er]s3, Arntss3
Tekst 3 r. 1 univers3, r. 2 atq3

Vaak zie ik dit teken in transcripties weergegeven met de letter -z. Ik vraag me af of dat juist is. Bij een notatie voirsz. kun je nog denken aan een voluit geschreven voors-zeit (en andere spellingen), maar natuurlijk niet (meer) aan voors-zreven (en andere spellingen). Je kunt nog transcriberen Anthonisz. (tekst 1 r. 4), maar niet ke[n]nissz. (tekst 1 r. 18). De s- in de kantlijn staat voor s[olvit], dus een transcriptie sz. lijkt me niet juist. Een transcriptie Arntssz. (tekst 2 r. 1) zou heel vreemd zijn.

Die Arabische -3 is wellicht een, in één beweging geschreven, puntkomma. Cappelli behandelt beide tekens, puntkomma en Arabisch cijfer -3, op pp. xxvii-xxx van zijn Italiaanse editie en op pp. 18-22 van de Engelse editie (hoofdstuk IV, Romeinse II).
Volgens de daar uitgelegde regels moeten we univers3 (tekst 3 r. 1) lezen als univers[is] en atq3 (tekst 3 r. 2) als atq[ue]. Het teken op zich wordt dus niet in de transcriptie weergegeven. Het betekent slechts dat het woord op een bepaalde manier is afgekort.

In Nederlandse teksten heeft dit teken – lijkt mij – dezelfde waarde, zij het dat het een min of meer willekeurige afkorting kan weergeven. Het vertegenwoordigt dus niet een -z (in deze tekst ziet een z- er heel anders uit), en ook geen -n (hoewel de -3 wel lijkt op een bepaalde vorm van een slot-n), maar het geeft alleen aan dat het betreffende woord is afgekort.

Ik zou er dus voor willen pleiten de aangehaalde voorbeelden op de volgende manier in de transcriptie weer te geven.
Tekst 1 r. 4 Anthonis. (met een punt aan het eind dus, want je weet niet of Anthonisse of Anthoniszoon enz. is bedoeld)
Tekst 1 rr. 12, 15, 16 en 17 voirs. (met een punt aan het eind dus, want het kan de afkorting zijn van voors[eit] of voors[creven])
Tekst 1 r. 18 in ke[n]niss[e]
Tekst 1 kantlijn: s[olvit]
Tekst 2 r. 1 univ[er]s[is], verderop Arntss. (met een punt aan het eind dus, want niet op te maken valt of Arntssen of Arntssoon enz. is bedoeld)
Tekst 3 r. 1 univers[is], r. 2 atq[ue]

Graag jullie mening.

In mijn reactie zijn de linken naar Cappelli weggevallen.

https://www.google.com/search?client=firefox-b-ab&ei=6QcQXOiDCsTVwALd3o…

https://en.calameo.com/read/00010704456b06fd9e304

https://kuscholarworks.ku.edu/bitstream/handle/1808/1821/47cappelli.pdf

Tot slot blijf ik alleen met een twijfel op R8 « dye-te » met titulus.

Wat bedoel je met titulus?

Ik lees, net als Bart Jans, dye me[n].

Beste Pauwel,

In www.carthago.nl vind je onder 1.5 Bijzondere tekens, de volgende uitleg:

Een ß mag niet gebruikt worden en wordt altijd omgezet naar s, tenzij een dubbel-s voor de uitspraak noodzakelijk is. Wordt een ß gebruikt om een afkorting aan te duiden, dan wordt hij beschouwd als een s. (s met punt) en dienovereenkomstig behandeld (zie onder afkortingen).
Dus: ßtock wordt stock, reyß wordt reys, loße wordt losse. Janßen wordt Jansen, maar Janßoen wordt Jans soen. In het geval van woorden die zijn samengesteld uit verschillende zelfstandige woorden kan een enkele s worden getranscribeerd als de lettergreepscheiding na de ringel-s wordt geacht te liggen: reyßovereenkomstwordt reysovereenkomst en seßendedertich wordt sesendedertich.

Onder 1.6 Afkortingen:Ten aanzien van de ß kunnen zich problemen voordoen. Allereerst al omdat in veel handen het onderscheid tussen ß en een lange s onduidelijk is. Verder bij verbogen vormen als bij unß, wat voor uns, unses, unser of unsen kan staan.
Zo moet naar analogie binnen een bepaalde tekst gekeken worden of mit unß stadt segel staat voor mit unser stadt segel dan wel voor mit unsen stadtsegel. Indien dit niet beslist kan worden verdient de eerste optie de voorkeur.

@Pauwel

An sich kan ik wel leven met die notatie "sz." waarin ik dan de "z" niet opvat als een letter, maar als een afkortingsteken. Enfin, zo lees ik het voor mezelf bij transcripties van derden, los van wat de transcriptor er persoonlijk mee bedoelt. Persoonlijk schrijf ik bijna altijd "voors(chreven)" voor "voorsz." en "Peeters(sen)" voor "Peetersz.", maar dit met dezelfde achterliggende betekenis van 'generieke afkorting'. We weten het meestal toch niet zeker, maar we moeten wel íets schrijven, dus ofwel kiezen we voor

1) jouw voorstel: het volledig weglaten van alle onzekere letters, waarbij niemand iets in de mond gelegd wordt wat hij of zij anders placht op te lossen.

2) mijn manier waarbij toevallige lezers van de transcriptie die niet heel erg thuis zijn in het taaleigen van destijds mogelijk geholpen zijn, maar met een risico dat niet het originele woord gebruikt wordt (maar wel een equivalente vorm)

3) iets tussenin zoals hier

Voor alle drie valt iets te zeggen. Mij maakt het eigenlijk niet zoveel uit.
Wat niet wil zeggen dat het slecht zou zijn dat er hierin uniformiteit zou bestaan, in tegendeel.

Bart

In het cijnsboek van Hoegaarden uit 1582 vinden we bv Willemssoen , Goossens sone maar ook Vincents zoen.
MVG-Paul

Ander voorbeeld

Nog een voorbeeld

@ Johan

Dank voor je reactie. Je citaat uit http://www.cartago.nl/nl/wie-helpt/handleiding lijkt mij betrekking te hebben op de zgn. ringel-s (Duits: Eszett). Dat is niet wat ik bedoel.
Overigens is het heel goed mogelijk dat sommige palaeografen de lange -s + aanhangend Arabisch cijfer 3 (-s3) voor een ringel-s aanzagen en die dan weergaven met -sz, zoals de Duitsers zelf in het verleden wel deden (bron: Wikipedia). Vandaar misschien het steeds terugkerende voorsz., waar voors. volgens mij beter zou zijn.

Wat ik wel bedoel is het afkortingsteken -3 dat in de handleiding van Cartago wordt behandeld in paragraaf 4.3. Specifieke afkortingstekens met wisselende betekenis. Ik kan niet helemaal volgen wat ze bedoelen, maar wat ik eruit haal is dat -3 kan staan voor -et (videlic3 wordt opgelost als videlicet), na een -q voor -ue (eaq3 wordt opgelost als eaque) en aan het eind van een woord voor de uitgang -m.
Hier hoort m.i. ook de lange -s + -3 bij, maar die wordt dan weer behandeld in de voorafgaande paragraaf, 4.2. Specifieke afkortingstekens, onder k. “teken voor s + uitgang: ß (s3)”.
Het is mij een raadsel waarom hier dat onderscheid wordt gemaakt, nog vreemder vind ik het dat bij de uitleg de ringel-s wordt gebruikt, terwijl het over afkortingen in het Latijn gaat; de ringel-s heeft natuurlijk niets met Latijn te maken, en wat men hier een “teken” noemt, is geen “teken”, maar gewoon een lange -s + een afkortingshaal. Normaal gesproken staat -s3 in het Latijn voor -sis (cas3 wordt opgelost als casis).

In voorbeeld 5.1. Een Middelnederduitse oorkonde wordt -s3 in regel 2 en 5 met -s. weergegeven, en wordt er voerges. en voers. getranscribeerd.

@ Bart,

Persoonlijk schrijf ik bijna altijd "voors(chreven)" voor "voorsz." en "Peeters(sen)" voor "Peetersz.

Zolang de aanvullingen tussen haken staan, is dat natuurlijk prima, al kan voors. ook opgelost worden als voor[screven] of zelfs voors[eyt]. Als het woord elders in de tekst voluit geschreven staat, vul je het zo natuurlijk aan tussen haken.

Voorsz. tref je ook aan, zowel in handschriften als gedrukte teksten. Zie bijvoorbeeld de scan hieronder. Mij is niet helemaal duidelijk hoe je de afkorting dan moet oplossen. Voorsz[eyt]? Dan zou voors- gebruikt zijn in de betekenis tevoren.
http://gtb.inl.nl/iWDB/search?actie=article&wdb=WNT&id=M082415&citaatco…
http://gtb.inl.nl/iWDB/search?actie=article&wdb=WNT&id=M082415&citaatco…

@Pauwel (over R8 « dye-te » met titulus)

Nog eens gecheckt : nu zie ik ook « dye me[n] .

Nogmals bedankt.

de datum lees ik als:
gegeve[n] de[n] achsten | dach in nove[m]bri