Overslaan en naar de inhoud gaan

Forum

Tip! Transcriberen, hoe doe je dat eigenlijk?

In de forumbijdrage "Hoe te transcriberen?" van 17 december 2016 door Herman Geurts en in de reacties daarop zijn al nuttige dingen gezegd over hoe je de zaken aanpakt als je historische teksten wilt transcriberen. Daar zijn ook al twee goede plekken genoemd waar je richtlijnen kunt vinden voor transcripties: de "Richtlijnen voor het uitgeven van historische bescheiden" (http://resources.huygens.knaw.nl/retroboeken/richtlijnen/#page=0&access…) uitgegeven door het Nederlands Historisch Genootschap (NHG) (laatste editie van 1988) en de wat recentere (en ook zeer uitgebreide) "Handleiding voor het transcriberen van historische documenten" (http://www.cartago.nl/nl/wie-helpt/handleiding) van het digitale oorkondenboek van Groningen en Drenthe, Cartago (Cartularium voor Assen, Groningen en Omstreken).

Het NHG onderscheidt drie methoden van weergeven in modern schrift van een historische tekst: de diplomatische, de kritische en de gemengde methode. Daar zijn de eerste 17 pagina’s van het boekje aan gewijd. Zoals Jan Bliek in een van de reacties op de forumbijdrage van 17 december al aangaf: de gekozen methode is sterk afhankelijk van het doel van je transcriptie. Dus bedenk voor wie of wat je het doet, en zoek daar de passende regels voor een adequate transcriptie bij.

Transcriberen betekent letterlijk (vanuit het Latijn) "overschrijven". Dat klinkt in principe heel simpel, maar in de praktijk blijk je toch allerlei keuzes te moeten maken. Voor het maken van een transcriptie als oefening op deze site bijvoorbeeld, hebben we het zo simpel mogelijk willen houden. Onze eerste en eigenlijk enige regel is "Transcribeer de tekst op de scan zo letterlijk mogelijk (inclusief leestekens)". De bedoeling van onze oefeningen is immers dat je wilt dat de tekst (automatisch) gecontroleerd wordt. Daarvoor moet er zo weinig mogelijk ruimte gelaten worden voor interpretaties, anders gaat die controle mis.

En dan nog hebben we bepaalde keuzes gemaakt: het gebruik van y en ij is standaard genormaliseerd, dat wil zeggen we gebruiken deze letters zoals we dat in de moderne spelling zouden doen. Dus Lyon en wijn. Helemaal impliciet is dat we maar één -s- gebruiken, terwijl we in tal van teksten wel degelijk twee vormen van die letter tegenkomen: de lange en de korte vorm (die je nog steeds in combinatie aantreft in de Duitse zogenaamd Ringel-s ß). Dat is ook praktisch: de lange -s- komt niet voor op ons toetsenbord.

Maar als je toevallig bezig bent om een historische tekst raadpleegbaar te maken voor een onderzoek naar orthografie, naar gebruikte spellingsvormen, dan kan het juist essentieel zijn dat je dat onderscheid in die twee -s-vormen wel degelijk aanbrengt. Datzelfde geldt bijvoorbeeld voor de u en de v die door elkaar heen gebruikt worden in veel oude teksten. In de middeleeuwen kom je vaak de spelling 'nv' voor 'nu' of 'euen' voor 'even' tegen. Afhankelijk van het doel van je transcriptie kun je ervoor kiezen dat verschil te negeren en gewoon het moderne gebruik te hanteren, of juist dit historisch gebruik over te nemen.

Kortom: als je een historische tekst prettig leesbaar wilt weergeven voor een modern publiek, dan pas je alles aan het moderne gebruik aan, wat slechts een grafisch verschil is en geen betekenisverschil veroorzaakt (u en v, de s, de ij en y, de uu (of vv) en de w, de interpunctie, het hoofdlettergebruik). Dat betekent niet per se dat je zover moet gaan om ook de oude spelling aan te passen, dus het "quart" uit een tekst te transcriberen als "kwart", of "daer" als "daar". Maar uiteindelijk hangt zelfs dat helemaal af van wat je met je transcriptie wilt bereiken.

Reacties (9)

beheerder Christian van der Ven zei op ma, 03/13/2017 - 08:22

@Nadine: Dank voor je attendering, ik heb de links in het bericht hersteld. Minder fraai dan eerst, maar in ieder geval werkend.

Godelieve VANHAECKE zei op do, 02/24/2022 - 15:23

Kan ik aub een transcriptie krijgen van volgende bijlage? Dank U

Geert Ouweneel zei op vr, 02/25/2022 - 10:05

Jan Wullaertsz Rogiers Coster van Velleghen als voocht van
Rogier Joris Giulleme, Hans Joossyne ende Betken Maertensz Heindrics,
geprocreert bij Catharine Wullaert voochte over bij eede 13en April
tgoet hun verstorven van Colinnikke Velghe overleden huysvrou van
Pieter Ketele in vougen die rechtsweere was an de weesen
moeder in weeres sterfhuys de zes weesen t'samen moeten
eenen vijfden staek van de moederlicke zijde van de overledene
om elk weesen drye ponden tweaelf schellingen vijf grooten
8 stuyvers ofdoende omme de zesse t'saemen 21.8.10.

Godelieve VANHAECKE zei op vr, 02/25/2022 - 11:28

Dank je wel, Geert, Ik heb nu een goede aanzet, maar ik heb problemen met afkortingen, juridische namen (dikwijls afkortingen), en munten en getallen.Ik probeer nu verder te transcriberen . Dit is de verwijslink.

De Bie76 folio 9v, scan 106 Henricus Martens en Catherina Wallaert

 

https://search.arch.be/en/zoeken-naar-archieven/zoekresultaat/inventari…

René van Weeren zei op vr, 02/25/2022 - 12:13

Mijn transcriptie is iets afwijkend van die van Geert.

 

Jan Wullaerts, f[ilius] Reyners, coster van Belleghem, als voocht van
Rogier, Joos, Guilla[m]e, Hans, Joossijne en[de] Betken Martens, f[ilius] Heindr[icks],
geprocreert bij Cath[er]ine Wullaert, brochte over bij eede 13en aprilis
't goet hun v[er]storven van Columbe Velghe, overleden huysvr[ouwe] van
Pieter Ketele in bevelen die rechtsweere was ande weesen
moeder in wiens sterfhuys de zes weesen tsamen maeken
eenen vijfden staeke van [den] moederlicke zijde van [den] overledene,
om elck weese drye ponden twaelf schelly[nghe]n vijf groo[te]n
VIII [8] d[enieren] V[laem]s(?) doende om[m]e de zesse tsaemen XXI [21] l[ibrae = ponden] XIII [13] st[uyvers] X [10] gr[ooten]

 

Michel G. zei op za, 02/26/2022 - 08:32

Hé, een bekend handschrift!

Nog enkele kleine aanpassingen:

r1: Jan Wallaert filius Rogiers ...
r5: Pieter Ketele in Beveren ...
r9: VIII deniers parisis ... ....XIIII schellinghen ...

Godelieve VANHAECKE zei op za, 02/26/2022 - 09:36

A, iemand die dit handschrift kent. Dankjewel, Michel

Kan je mij aub nog eens verder helpen met de paragraaf die begint met: opden ....vii januarij 1637, was de houderigge...

 

De Bie76 folio 9v, scan 106 Henricus Martens en Catherina Wallaert

 

https://search.arch.be/en/zoeken-naar-archieven/zoekresultaat/inventari…

Michel G. zei op zo, 02/27/2022 - 08:06

Dag Godelieve,

Ja, ik zei wel "een bekend handschrift", maar eigenlijk had ik beter gezegd "een berucht handschrift". Ik heb namelijk eens een halve week naar een weesakte van meneer De Bie zitten staren om (te proberen) zijn aparte manier van letters vormen te begrijpen. Dus toen ik die hanepoten zag kwam het me héél bekend voor. Het lezen van zijn teksten blijft een crime. En af en toe is het zelfs zo goed als onleesbaar.
Zou je daarom een nieuw topic aan willen maken (want dit topic is eigenlijk gestart door Rien Wols) met daarin opnieuw je vraag? En zou je er ook een screenshot van het bewuste fragment bij willen plaatsen? Op die manier kunnen ook anderen mee denken. Geert en René zagen bijvoorbeeld woorden die ik niet had herkend. Hoe meer mensen er naar kijken, hoe beter.

Reageer op dit bericht

De inhoud van dit veld is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.
Slechts één bestand.
10 MB limiet.
Toegestane types: png gif jpg jpeg.