Oplossingen paleopuzzel nr. 115: Straf in Landsmeer

Anno XVC negenentachtich schepenen voornt.
doende recht opt gunt hemluyden is gebleken
ende vordere na der zaecke gelegentheyt
heeft moogen moveren, hebben dies bij den
baliuu van scheren wegen vermaent zijnde,
den gevangen geabsolveert van den capitalen
eysch, sulcx ende in der voeuge die bij de baliuu
gedaen ende genomen is, blijvende nochtans
tvonisse van banissement ij zijn geheel
van dato den IIIen Desembris anno XVC seven-
en tachtich, sulcx den selven Jacob Jacobsz
te condempneren tot geselinge om sijnen bloote
lijve datter het bloet naevolgen sal
ende gebrandtmerckt te werden van achte-
ren, midtsgaders hem te bannen uut de jurisdictie
van Waterlant ten eeuwygen dagen, daer-
uut hij hem sal moeten transporteren van
dage bij sonnenschijn. Aldus gepronunchyeert
bij den gemeenen schepenen van Waterlant
desen XXen Januaryus anno 1594.

Bedankt voor je transcriptie Geert! Jacob Jacobs was niet te benijden. Ik ben benieuwd wat anderen er van maken.

Anno XVc negenentachtich schepenen voorn[oem]t
doende recht opt gunt heurl[ieden] is gebleken
ende vordere nader zaecke gelegentheyt
heeft moogen moveren hebben dies bijden
baliuw van sheren wegen vermaent zijnde
de gevangen geabsolveert vanden capitalen
eysch sulcx en[de] in der voeuge die bij de baliuw
gedaen en[de] genomen is blijvende nochtans
t vonnisse van bannissment in zijn geheel
van dato den IIIen desembris anno XVc seven
entachtich. Sulcx den selven Jacob Jacobsz
te condempneeren tot geselinge an sijnen bloote
lijve datter het bloet naevolgen sal
ende gebrandtmerckt te werden van achte
ren midtsgaders hem te bannen uut de jurisdictie
van Waterlant ten eeuwygen dagen daer
uut hij hem sal meoeten transporteren van
dage bij sonnenschijn. Aldus gepronunchyeert
bij den gemeenden schepenen van waterlant
desen XXen januaryus anno 1594.

René, bedankt voor de mooie transcriptie! Wat zou het woordje 'voeuge' betekenen?

Anno XVc negenentachtich schepenen voornoemt
doende recht opt gunt hemluijden is gebleken
ende vordere nader zaecke gelegentheijt
heeft moogen moveren hebben dies bijden
baliuw van scheren wegen vermaent zijnde
den gevangen geabsolveert vanden capitalen
eijsch sulcx ende inder voeuge die bijde baliuw
gedaen ende genomen is blijvende nochtans
tvonnisse van bannissement in zijn geheel
van dato den IIIen desembris anno XVc seven-
entachtich Sulcx den selven Jacob Jacobss
te condempneren tot geselinge an sijnen bloote
lijven datter het bloet naevolgen sal
ende gebrandtmerckt te werden van achte-
ren midtsgaders hem te bannen uut de jurisdictie
van Waterlant ten eeuwijgen dagen daer-
uut hij hem sal moeten transporteren van-
dage bij sonnen schijn Aldus gepronunchijeert
bij den gemeenen schepenen van Waterlant
desen XXen januarijus anno 1594

volgens mij is voeuge een spellingsvorm van voege, in de zin van 'in dier voege'

Paul, bedankt voor de transcriptie! Ik denk ook dat er in de tweede regel 'heml(uiden)' gelezen kan worden. 

René, ja inderdaad, het zal een spellingsvorm van voege zijn!

Jammer genoeg zijn de schepenregisters van Landsmeer van voor 1592 niet bewaard gebleven. We kunnen nu niet de oorspronkelijke straf terugvinden. Ik vraag me af wat er nu aan de straf gewijzigd werd. De 'capitale eijsch' werd 'geabsoleerd' (wat zou dat geweest kunnen zijn), maar de verbanning werd gehandhaafd? 

Een kapitale eis is een bestraffing die past bij een zware overtreding (een halsmisdrijf). Belangrijkte kenmerk is dus een zware straf, lichamelijk maar soms ook financieel; het blijft gissen wat de straf oorspronkelijk was. De straffen die men zuidelijker, in Vlaanderen, hanteerde, zullen denkelijk ongeveer overeenkomen met die in het noordelijk deel, beschreven in 1650 door Joost Dedamhoudere in zijn werk Practycke in criminele saken, zie p. 75 op Google Books link https://books.google.nl/books?id=3E28TSoKVaoC&hl=nl&pg=PA77#v=onepage&q…, hier even vrij vertaald naar hedendaagse termen

1 Doodstraf en verbeuren bezit
2 Doodstraf (erfgenamen hielden dus recht op erfenis)
3 Afhouwen ledemaat
4 Openbare lichaamsstraf plus verbanning
5 Eeuwige verbanning en beslaglegging op bezit (ook wel 'civiele dood' genoemd)
6 Tentoonstelling als slecht voorbeeld om de dader tot schaamte en inkeer te brengen

Bij deze dader werd de eerdere zware straf dus geabsolveerd, er werd dus absolutie (vrijspraak, vergiffenis) verleend voor die strafvorm, maar wat overbleef was inderdaad niet niks: na brandmerking op de rug en geseling tot bloedens toe onmiddellijke en eeuwige verbanning uit het rechtsgebied van Waterland...

René, bedankt voor deze heldere uitleg en voor de verwijzing naar het boek van Joost Dedamhoudere! De oorspronkelijke straf blijft dus gissen: in ieder geval verbanning, maar misschien gecombineerd met een nog zwaardere lijfstraf, of beslagging van zijn bezittingen.

Geert, René en Paul, hartelijk dank voor jullie werk. Als transcriptie houd ik nu aan:

Anno XVc negenentachtich schepenen voornoemt
doende recht opt gunt hemluijden is gebleken
ende vordere nader zaecke gelegentheijt
heeft moogen moveren, hebben dies bij den
baliuw van scheren wegen vermaent zijnde,
den gevangen geabsolveert vanden capitalen
eijsch, sulcx ende in der voeuge die bij de baliuw
gedaen ende genomen is, blijvende nochtans
tvonisse van banissement in zijn geheel
van dato den IIIen desembris anno XVc seven-
en tachtich, sulcx den selven Jacob Jacobsz
te condempneren tot geselinge om sijnen bloote
lijve datter het bloet naevolgen sal
ende gebrandtmerckt te werden van achte-
ren, midtsgaders hem te bannen uut de jurisdictie
van Waterlant ten eeuwijgen dagen, daer-
uut hij hem sal moeten transporteren van
dage bij sonnenschijn. Aldus gepronunchijeert
bij den gemeenen schepenen van Waterlant
desen XXen Januarijus anno 1594.

@ Mathilde, 

Nog geen paar opmerkingen:

tvonnisse van bannissement in zijn geheel
van dato den IIIen desembris anno XVc seven-
entachtich Sulcx den selven Jacob Jacobss
te condempneren tot geselinge an sijnen bloote
lijve datter het bloet naevolgen sal

r. 9 Ik lees bannissement met dubbel -n-.

r. 11 Ik lees Jacobss met dubbel -ss aan het eind. De laatste letter is toch geen -z? Vgl. de s- van schepenen in r. 19.

r. 12 'om' haal ik er niet uit; de -o- wordt in deze hand niet doorverbonden. Ik lees 'an'; voor de typische -a- zie bijvoorbeeld rr. 6, 10, 11. Het WNT geeft voorbeelden van 'aen den lijve gestraft worden'.

r. 13 'lijve'; de slot-e(?) is anders dan op andere plaatsen. Ik las achter de -e een haaltje dat dan zou moeten staan voor een slot-n. In teksten kom je beide vormen tegen, 'aen den lijve' naast 'aen den lijven'.