Oplossing Paleopuzzel nr. 112: Een afschrikwekkend zeemonster

Ik lees de tekst als volgt:

Waerachtige beschrijvinge van het vervaerlijck ende schrickelijck monster dat gevangen is in de Zwarte Zee,

tussen het casteel Alexander de Groete en Constantijnos etc, zijnde van gedaente als volgt: het had een seer schrijckelijck hooft

met opstaende groote oren als van een paert, een lange cromme dubbelde sneut als twee olijfantstanden, tussen de oren

hadde het een cromme turxe sabel, en op de ruch drij hellebaerden, twee musqueten, een bandelier met maeten en een veendel met een

standaert en vier vinnen soo scherp als zwaerden, en naer de staert heid het een hert hangen als van een mens, en op het lijf groete

schobben als of het schilden waren, en tussen de selve stonden dese naervolgende letteren op Arabijs: Wee Wee Wee Mensch. Onder

het lijef hadde het een mensenvoet, dit wonderdier was 18 voeten langh en macte groete misbaer doen het gevangen wiert doch

echter noch met groete moijeten an lant gebracht en doet geslagen, ende wiert door het gantze Turxe Rijck omgevoort en van

ontelbare mensen besien, selfs van den kijser met grote schrijck ende ontsteltenis, ende van daer gesanden naer Engelant en voort

door het gantze Cristenrijck omgevoort in't jaer 1679.

Daer sijn oock profijsijen op gemact van enige geleerden als breder in dit lied verhaelt wort op de voijs Als het schip sonder hoer

Hier en daar heb ik een woordje anders:

Waerachtige beschrijvinge van het vervaerlijck ende schrickelijck monster dat gevangen is in de Zwarte Zee,
tussen het casteel Alexander de Groete en Constantijnopel, zijnde van gedaente als volgt: het had een seer schrijckelijck hooft
met op staende groote oren als van een paert, een lange cromme dubbelde sneut als twee olijfants tanden, tussen de oren
hadde het een cromme turxe sabel, en op de ruch drij hellebaerden, twe musqueten, een bandelier met maeten en een veendel met een
standaert en vier vinnen soo scherp als zwaerden, en naer de staert had het een hert hangen als van een mens, en op het lijf groete
schobben als of het schilden waren, en tussen de selve stonden dese naer volgende letteren op Arabijsc: Wee Wee Wee Mensch. Onder
het lijof hadde het een mensen voet, dit wonder dier was 18 voeten langh en macte groete misbaer doen het gevangen wiert doch
echter noch met groete moijeten an lant gebracht en doet geslagen ende wiert door het gantze Turxe Rijck omgevoort en van
ontelbare mensen besien, selfs van den kijser met grote schrijek ende ontsteltenis, ende van daer gesonden naer Engelant en voort
door het gantze Cristen Rijck omgevoort int jaer 1679.

Daer sijn oock profijsijen op gemact van enige geleerden als breder in dit lied verhaelt wort op de wijs Als het schip sonder roer.

Waerachtige beschrijvinge van het vervaerlijck en schrickelijck monster dat gevangen is in de Zwarte Zee
tussen het casteel Alexander de Groete en Constantynopel, zijnde van gedaente als volgt, het had een seer schryckelijck hooft
met opstaende groete oren als van een paert, een lange grouw dubbelde sneut als twee olyfantstanden, tussen de oren
hadde het een grouw turxe sabel en op de ruch dry hellebaerden, twe musqueten, een bandelier met maeten en een veendel met een
standaart en vier vinnen soo scherp als zwaerden en naer de staert had het een hart hangen als van mens, op het lijf groote
schobben alsof het schilden waren en tussen deselve stonden dese naervolgende letteren op Arabys, wee, wee, wee mensch, onder
het lijf hadde het een mensen voedt, dit wonder daer was 18 voet langh en macte groete misbaer doen het gevangen wiert doen
echter noch met groete moyeten an lant gebracht en doetgeslagen ende wiert door het gantse Turxe rijck omgevoort en van
ontelbare mensen besien, selfs van den keyser met grote schryck ende ontsteltenis ende vandaer gesanden naer Engelant en voort
door het gantze christenrijck omgevoert int jaer1679.
Daer sijn oock profyzyen opgemaect van enige geleerden als breder in dit leid verhaelt wort op de voys Als het schip sonder roer.

_____________________________________________

Sorry, die tekst over Vierling is per abuis meegekomen

Mijn poging:

Waerachtige beschrijvinge van het vervaerlijcke en[de] schrickelijck monster dat gevangen is in de Zwarte Zee
tussen het Casteel Alexander de Groete en Constantynopel, zijnde van gedaente als volgt: het had een seer schryckelijck hooft
met opstaende groote oren als van een paert, een lange crom[m]e dubbelde sneut als twee olyfantstanden tussen de oren
hadde het een crom[m]e turxe sabel en op de ruch dry hellebaerden, twe musqueten een bandelier met maeten en een veendel met een
standaert en[de] vier vin[n]en soo scherp als zwaerden en[de] naer de staert had het een hant hangen als van een mens en[de] op het lijf
schobben als of het schilden waren en tussen deselve stonden dese naervolgende letteren op Arabys: Wee, wee, wee mensch, onder
het lijof hadde het een mensenvoet; dit wonderdier was 181 voeten langh en[de] macte groete misbaer doen het gevangen wiert, doch
echter noch met groete moyeten an lant gebracht en[de] doet geslagen ende wiert door het gantse Turxe rijck omgevoort en[de] van
ontelbare mensen besien, selfs van den kyser met grote schryck ende ontsteltenis ende van daer gesamen naer Engelant en voert door het gantze Cristenrijck omgevoert in 't jaer 1679
Daer sijn oock profyzyen op gemact van enige geleerden als breder in dit lied v[er]haelt wort op de wijs als het Schip zonder Zoer

Zeemonster. @Andreas, Een knappe transcriptie! We gaven al aan dat we hier en daar nog niet helemaal zeker waren of we het goed gelezen hadden. Dat geldt oa voor het woordje 'heid' in regel 5. Wij lazen 'had', maar ik denk idd dat er 'heid' staat. Een paar woorden verder staat, denken wij, toch 'hart' en niet 'hert', hoewel dat wellicht wel in de schrijfwijze van die tijd zou passen. Misschien ook nog eens kijken naar het laatste woord van regel 11. De eerste letter zal waarschijnlijk geen h zijn. Kijk verder nog eens naar hoofd- en kleine letters en de u en de v. Meestal worden die genormaliseerd, maar op de website van WSD doen we dat niet, dan lezen we wat er staat, althans, we doen daar een dappere poging toe ;-)

Zeemonster. @Bart, Ook een hele goede transcriptie! Hier en daar wat afwijkend van die van @Andreas, en ook van die van ons. Er staat idd Constantinopel. Je leest in regel 6 'Arabijsc'. Er staat idd nog wat achter de s, maar of dat een c is? Het zou best kunnen. In regel 7 lees jij 'lijof' en @Andreas leest 'lijef'. Wij lazen 'lijff. Het zou misschien alle drie kunnen. Het is een beetje een onduidelijke letter of teken tussen de j en de f. De letter r en de letter z zorgen, ook in onze transcriptie, voor verwarring. Ze lijken wel erg veel op elkaar hier en daar. We kijken nog eens naar wat andere paleografen ervan maken.

Zeemonster. @Geert, eveneens een prima transcriptie! Het aardige is dat er voor sommige woorden nu 4 verschillende schrijfwijzen zijn gelezen: die van jou, @Bart, @Andreas en die van ons. Dat geldt vooral voor het tweede woord in regel 7: jij schrijft 'lijf' en we hadden al 'lijof', 'lijef' en 'lijff'. Het lijkt haast wel een soort invoegteken tussen de j en de f. Ik ben benieuwd wat er uiteindelijk uitkomt. Voor 'grouw' lazen wij 'cromme'. Wij hebben in woorden waar twee o's zouden kunnen staan, meestal oe gelezen. Dat lees jij ook. En je leest in regel 11 'profyzyen'. Wij lazen idd ook een z tussen de twee ij's (in onze transcriptie wordt de y genormaliseerd in ij, volgens de WSD-regels).

Ik ben zo vrij geweest de transcriptie van een andere tekst die per ongeluk was meegekomen, te verwijderen, Geert.

Zeemonster. @René, Een uitstekende transcriptie! Wat meteen opviel, in vergelijking met de transcripties van @Andreas, @Bart en @Geert, is dat je in regel 11 het laatst woord leest als 'Zoer'. Wij lazen aanvankelijk 'Roer' en twijfelden later of het 'Zoer' moest zijn, vanwege alle vergelijkbare letters Z en z die zo worden geschreven. De r R wordt zowel in hoofletters als in kleine letters toch anders geschreven, behálve in het woordje 'Arabijs'. Daar zou je kunnen lezen 'Azabijs'. Maar zo'n rare fout zal de schrijver toch niet gemaakt hebben, hoewel we niets kunnen uitsluiten natuurlijk. Ik ben benieuwd of iemand hierover zijn paleografische licht nog eens kan laten schijnen! Je schrijft in regel 7, tweede woord, 'lijof', net als @Bart. @Andreas schrijft 'leijf' en en wij lazen 'lijff'. We weten niet goed wat de letter of het teken is tussen de j en de f. Verder hangt er bij de staart van het zeemonster een rood hart, geen 'hant'. Ook voor het hart worden verschillende schrijfwijzen gegeven: 'hart' en 'hert'. Je kunt een plaatje van het zeemonster bekijken in de WSD-nieuwsbrief van september en tot eind september op de homepage.

Zeemonster. Beste paleopuzzelaars, dank jullie wel voor jullie transcripties! We hopen dat nog meer paleografen een poging willen wagen, want we zijn er in enkele gevallen nog niet uit welke woorden er nu precies staan. Om een idee te krijgen van het zeemonster voeg ik een plaatje toe. Het staat bovenaan het gedicht.

Zeemonster. Beste paleopuzzelaars. We hebben een klein onderzoekje gedaan naar de melodie waarop het gedicht kan worden gezongen.
De titel van de melodie komt (vaak in langere vorm) in verschillende varianten in diverse jaren voor. De melodie wordt bij zowel profane als bijbelse liederen gebruikt. In de Nederlandse Liederenbank van het Meertens Instituut staan 45 vermeldingen van de melodie: https://www.liederenbank.nl/resultaatlijst.php?zoek=2520&actie=melodien…;

De meeste vermeldingen van de melodie worden aangegeven als: Stem(me). Dat zou er wellicht voor kunnen pleiten om 'voijs' te lezen in de tekst over het zeemonster, i.p.v. 'wijs'. Zeker in vergelijking met de woorden waarin een w voorkomt, zoals ‘wort’ in regel 11.

Het oorspronkelijke lied hebben we (nog) niet kunnen vinden.
Weet iemand welk lied het is en uit welke tijd het stamt? In ieder geval van vóór 1641. Dat is vooralsnog de oudst gevonden vermelding van de melodie.

Een ultieme poging dan, zonder echte oplossingen voor de uitgang van "Arabijf", het "lijof" en "zoer".
De eind-f van "lijof" en "Arabijf" wijkt duidelijk af van die van "lijf" en "alsof"

Waerachtige beschrijvinge van het vervaerlijck en schrickelijck monster dat gevangen is in de Zwarte Zee
tussen het casteel Alexander de Groete en Constantijnopel, zijnde van gedaente als volgt: het had een seer schrijckelijck hooft
met opstaende groete oren als van een paert, een lange cromme dubbelde sneut als twee olijfantstanden, tussen de oren
hadde het een cormme turxen sabel en op de ruch drij hellebaerden, twe musqueten, een bandelier met maeten en een veendel met een
standaert en vier vinnen soo scherp als zwaerden en naer de staert had het een hart hangen als van mens, op het lijf groete
schobben alsof het schilden waren en tussen deselve stonden dese naervolgende letteren op Arabijs, wee, wee, wee mensch, onder
het lijof hadde het een mensenvoet; dit wonderdier was 18 voeten langh en macte groete misbaer doen het gevangen wiert doch
echter noch met groete moijeten an lant gebracht en doetgeslagen ende wiert door het gantse Turxe rijck omgevoort en van
ontelbare mensen besien, selfs van den kijser met grote schrijck ende ontsteltenis ende van daer gesonden naer Engelant en voort
door het gantze christenrijck omgevoert in ’t jaer1679.
Daer sijn oock profijzijen op gemact van enige geleerden als breder in dit lied verhaelt wort op de voijs Als het schip sonder zoer.

1             Waerachtige beschrijvinge van het vervaerlijck en schrickelijck monster dat gevangen is in de Zwarte Zee.

2             tussen het casteel Alexander de Groete en Constantijnopel, zijnde van gedaente als volgt het had een seer schrijckelijck hooft

3             met op staende groote oren als van een paert een lange cromme dubbelde sneut als twee olijfants tanden tussen de oren

4             hadde het een cromme Turxe sabel en op de ruch drij hellebaerden twe musqueten een bandelier met maeten en een veendel met een

5             standaert en vier vinnen soo scherp als zwaerden en naer de staert had het een hart hangen als van een mens en op het lijf groete

6             schobben als of het schilden waren en tussen de selve stonden dese naer volgende letteren op Arabijs Wee Wee Wee Mensch onder

7             het lij.f hadde het een mensen voet, dit wonder dier was 18 voeten langh en macte groete misbaer doen het gevangen wiert doch

8             echter noch met groete moijeten an lant gebracht en doet geslagen ende wiert door het gantze Turxe rijck om gevoort en van

9             ontelbare mensen besien selfs van den kijser met grote schrijck ende ontsteltenis ende van daer gezonden naer Engelant en voort

10          door het gantze cristen rijck om gevoort int jaer 1679.

11          Daer sijn oock profijzijen op gemact van enige geleerden als breder in dit lied verhaelt wort op de voijs Als het schip sonder zoer

Zeemonster. @Arcimboldo, een uitstekende transcriptie, knap gedaan! We blijven met z'n allen worstelen met het teken in het woord 'lijff' in regel 7. We hebben er nog eens goed naar gekeken. Het teken lijkt te lijken op de s van Olijfants in regel 3 en de eind-s van Arabijs in regel 6 en de eind-s'en van als, etc. Maar dan zou er dus staan: 'lijsf'. Typisch, maar er staan wel meer typische zaken in deze tekst. Wat turxen betreft in regel 4, we denken dat dat turxe zonder n moet zijn (zie ook de eind-e's van bijv. groete). Wij zien geen h in Cristen (regel 10). En inderdaad, 'voijs' lijkt bij nader inzien een betere transcriptie van wijs (regel 11).

Zeemonster. @Paul, een sublieme transcriptie! Je bent de eerste die in regel 9 'gezonden' schrijft. De meeste begin- en tussen-s'en worden als een soort 8 geschreven, dat halen we er hier niet uit. De onderhaal van de x in regel 8 loopt er doorheen, dus het is wat moeilijk te zien, maar de letter heeft meer weg van een z dan een tussen-s in de vorm van een soort 8. Je schrijft in regel 7 lij.f. Heel slim, maar we zijn wel benieuwd naar wat je denkt dat het teken tussen de j en de eind-f is! Ook jij schrijft, net als Arcimboldo en anderen zoer i.p.v. roer. Het moet natuurlijk roer zijn, maar de vraag is: gebruikt de schrijver hier de r zoals die ook ij Arabijs (regel 6) staat, of maakt hij een fout in het woord en is het echt een z? Als we kijken naar de eerste letter van Rijck (regel 8 en 10) dan zien we een herkenbare hoofdletter R. Dan is de R van Roer toch minder herkenbaar als een R, maar meer als een Z. Maar zou de schrijver zo'n schrijffout hebben gemaakt?

Zeemonster - Oplossing paleopuzzel 112.

Beste paleopuzzelaars,
Hieronder dan de transcriptie van de tekst over het zeemonster zoals wij die hadden gemaakt.
Veel dank voor jullie oplossingen! Naar aanleiding daarvan hebben we de tekst meerdere malen nogmaals goed bestudeerd en in onze transcriptie in twee woorden de 's' aangepast in een 'z' en het woordje 'wijs' in regel 11 aangepast in 'voijs'.
Jullie zullen ook zien dat we veel woorden die aan elkaar worden gelezen uit elkaar hebben geschreven omdat dat in de tekst ook gedaan en, en dat we hoofdletters hebben geschreven daar waar wij denken dat hoofdletters staan. De 'u' die als 'v' gelezen moet worden, hebben we als 'u' getranscribeerd. Verder hebben we alle punten en streepjes die als komma kunnen worden gelezen ook aangegeven.
Het woordje 'lij.f' in regel 7 hebben we ook nog eens goed bekeken. We komen er niet uit. Een 's' zou kunnen, maar dan staat er 'lijsf'. Uiteindelijk hebben we toch gekozen voor lijff. We houden ons aanbevolen voor een oplossing die beter zou kunnen kloppen.
Tot slot, de hamvraag: is de beginletter van het laatste woord in regel 11 nu een Z of een R? We weten het niet. We neigen naar een Z vanwege alle vergelijkbare letters 'Z' in de tekst en de hoofdletters 'R' in de woorden 'Ruch' en 'Rijck'. Maar hebben uiteindelijk toch gekozen voor de 'r', vanwege de vergelijkbare kleine 'r' in 'Arabijs'. Het is discutabel, dus voordat we de paleopuzzeltekst omwerken naar een tekst op de website, gaan we er nog eens goed over nadenken.

1. Waerachtige. Beschrijuinge uan Het Veruaerlijck En Schrickelijck Monster dat gevangen is In de Zwarte Zee.

2. Tussen het Casteel Alexander de groete en Constantijnopel, Zijnde van gedaente als volgt het had een seer schrijckelijck hooft

3. met Op staende groete Oren als van een paert een lange Cromme dubbelde sneut als twee Olijfantstanden tussen de Oren

4. hadde het een Cromme turxe sabel en op de Ruch drij hellebaerden twe musqueten een bandelier met maeten en een veendel met een

5. standaert en vier vinnen soo scherp als Zwaerden en naer de staert had het een hart hangen als van een mens en op het lijf groete

6. schobben als of het schilden waren en tussen de selue stonden dese naer volgende letteren op Arabijs, Wee Wee Wee Mensch onder

7. het lijff hadde het een mensen voet, dit wonder dier was, 18, voeten langh en macte groete misbaer doen het geuangen wiert doch

8. echter noch met groete moijeten an lant gebracht en doet geslagen ende wiert door het gantze turxe Rijck om ge voort en van

9. Ontelbare mensen besien selfs van den kijser met grote schrijck ende Ontsteltenis ende van daer gezonden naer Engelant en voort

10. door het gantze Cristen Rijck om gevoort int jaer 1679.

11. Daer sijn Oock profijzijen op gemact van Enige geleerden als breder in dit. lied verhaelt wort op de voijs Als het schip sonder roer