Onbekend toponiem

Beste OD, vergelijken met andere woorden en letters is de beste weg, het duurde even voordat ik een f zag, in r. 6 in het woord heeft. Volgens mij staat er Olde Gaef. Op een i zet deze kopiïst heel trouw een puntje. In r. 2 staat heel duidelijk -st in daer naest.  Waar bevindt het stuk land zich volgens de beschrijving van dit stuk bij de archiefdienst die dit stuk bewaart?

Beste Otto, dank voor je hulp.

Opvallend toponiem, ik kan deze voorlopig nog niet verklaren, ook al weet ik waar het gebied ongeveer moet liggen en ben ik in dit gebied deze naam nog niet eerder tegengekomen. De archiefdienst (Groninger Archieven) heeft deze specifieke akte nog niet beschreven. 

Ik speculeer even of het misschien van gave, geven, gift afgeleid is. Dus de oude gift als in een stuk land dat ooit als gift is gegeven aan bijv. een klooster. Alternatief zou goed een waterloop kunnen zijn, waarbij ik dan niet kan verklaren waar Gaef vandaan komt. 

Beste OD, zoeken op de website van de Groninger Archieven brengt me bij de archiefcollectie van Borg Nienoord (toegang 626), met daarin de enige treffer voor Gaef. Ben je bezig met die collectie, je hebt jouw stuk immers kunnen vinden, denkelijk tussen een aantal aktes, wellicht retroacta bij een bepaald inventarisnummer. Zou het om het water De Groeve in Leek kunnen gaan, de website Topotijdreis, https://www.topotijdreis.nl, brengt me op dat idee?! Het is dus typisch zinvol om gewoon te melden waar de bron met lastig te lezen tekst zich precies bevindt, dat helpt degenen die hier hulp bieden.

Beste OD, hoe staat het met deze akte? Wellicht helpt het als je ook het begin van deze akte laat zien. Als daarin sprake is van een plaatsnaam, wordt het vast wat duidelijker. Mij is duidelijk dat niet ver van Leek plaatsen liggen als Grootegast en Lutjegast. Op Topotijdreiss zijn er in deze hoek van Groningen zelfs zandheuvels en hooilanden aangegeven.

Dag Otto, 

Wegens ziekte was ik nog niet in de gelegendheid geweest te reageren. Erg bedankt voor het meedenken! Bij de door jouw gevonden bron is niet helemaal uit te sluiten dat het om hetzelfde gebied gaat, ik kan het beste die akte ook eens opvragen. In de betreffende akte is wel op te maken welk gebied het ongeveer moet zijn, namelijk land in Doezum. Bij deze drie matten hooiland gaat het specifiek om land tussen de Kale weg (caele weg) in de 'leegens' gelegen. De legens moet dan duiden op het gebied tussen de huidige Kale weg en de weg door Peebos, dat is nu een lagergelegen gebied. De reden dat ik aan 'gast' dacht is inderdaad vanwege de zandheuvels, gasten, waar dit gebied bekend om staat. De hoogte in Peebos zou prima voor te stellen zijn als  'oude gast' wat mij betreft. Gaan we echter denken aan een watering, dan zou het een dwarswatering kunnen zijn in de 'leegens', dat lijkt mij aardig waarschijnlijk. Als het de Zijlroede geweest zou zijn (vroeger liep deze direct ten zuiden van de weg door Peebos), zoals ook elders in de akte vermeld wordt, hadden ze dat woord wel gebruikt. De Lauwers of het oude diep ten noorden van de lauwers zou weer wat ver weg zijn. Als de S en de T in elkaar geschreven zouden zijn zou het de hoogte van Peebos moeten betreffen, maar dat werd rond die tijd ook Curringersant genoemd. Als het een watering is zou ik vermoeden dat het ergens in de Leegens (dat gebied staat nu niet meer als zodanig bekend) gelegen moet hebben, of verder oostelijk in Doezum waar in ieder geval een gebied ligt dat langer bekend is geweest als de Leegens. De kleine Zijlroede uit de akte is mij ook niet bekend als onderscheidend van de 'grote'. Van de oostelijk en westelijke swetten is nog niet duidelijk waar deze lagen.

Hieronder mijn eerste concept transcriptie (inclusief fouten) en in de bijlage de foto van de akte:

Ick Elijnk Fossema gritman over Vredewolt doe condt, bekenne en betuyge myt dessen opene vesegelen koepbrieve:

Dat voer mij in egener persoen sinnen gecoeme: Sijtije Ofrige en Grite sijn huijsvrouwe echteluyden dewelcke bele-

den en bekanden voer haer en haeren arfgename, hoe dat sy al in anno 1608 hadden verkoft, opgedragen en overge-

geven en de miste copsatspenyge aldoe ontrychtyget, het welcke hij alsnoch deden bij deesen droege op en ga-

ven oever doer cracht dese brievens ewilycken en arflycken Himcko Ypens en synnen arfgenamen: Een secker hir-

dt landes gelegen in Kuirigehornen, behoerende onder den clockslach van Doesum, myt den behuysinge daerop

stande, myt holt, stock, steen, sychbar en onsychbar in alles niet utbesondert alsoe Tamme Piters dat nu in huer-

rrewysse bewoent en gebruckende is alles al niet utbesondert daer Krye Thenga ten westen, Hyndrick Knotte

ten oesten naest geswettet synt. Streckende sudwert an Nordwijcker Leydyck, nordt an de Kaele wech; Noch het

acht math hoijlands gelegen in Doesemermeden daer salyge Harcko Ywema ant oesten en Mello Sijwerts int westen

naest geswettet synt. Streckende nordwart ant Olde Dyep, sudwart an de Sylroede; noch het twe math hoylandes in de Le-

gen daer Hindrick Knotte ten oosten, salyge Berent Jansson ten westen naest geswettet sint streckende nordt an de Lutke

Sylroede sudwart an de Kaele wech; noch het dri math hoijlandes in de Leege daer salyge Berent Jansson int

oeste Kryn Thynga ant westen naest geswettet sint. Streckende nordt an de Olde Gaef, in sudwert an de Kaele wech

Syt vorss. lant myt verss. behuysinge in haere swette begrepen beloenen wy Sytye en Grit verss. voer ons en onsen arfge-

name Himcko vorss. en synnen afgenammen vrij en verdych toe leveren hoede en waervoer alle theyde anspraech

die daer mijt richt ofte buijten richt op sprecke mochten, beholtlycken het tynde part so Hindrick Knotte dor

huijs en landen daer onferscheyden daer in heeft en dyt voer een summa van pennyngen als toe wese megede ha-

lf hundertdertien der gl. ider gl. YYIY st. ider st. vyer artyens die welcke wy Sytye en Grit verss. myt desen beaemen

ons volalen wal sinne betaelt, die lasten pennynck myt den ersten en bedancen Himcko verss. voer goede

op vochte folhait en betalinge. Sonder alle arge, lyst tot oirkund van deese hebbe ick gritman verss. myn

segel beneden aan dissen briff gehangen myt onderteckeninge myns naems den 27 may anno dusent

seshundert en tyn.

Elijnk Fossema

Beste OD, van harte beterschap, en bedankt voor de complete transcriptie en de afbeelding, genoeg materiaal om flink op te studeren, met behulp ook van kaarten op Topotijdreis. De locatie Kuirigehornen lijkt een raadsel, al besef ik dat een plaats als Zuidhorn niet ver weg is. Na enige zoeken op Topotijdreis zie ik dat ten oosten van Kortwoude een aanduiding Kornhornstermeeden staat in de jaren twintig. Mij valt verder de Zijlroede op die rond 1950 deels enkel een weg is, deels een water naast die weg. Zou de Olde Gaef de Doezumer Tocht zijn gaan heten?! Wellicht is er in de loop der tijden het nodige verandert aan weteringen en in de benaming van markante plekken, om maar niet te spreken over de ruilverkaveling van de 20e eeuw.

Dank! Het is inderdaad voldoende om nog even zoet mee te zijn. Kuirigehorn = Kornhorn. Vroeger een kluft van Doezum, nu een zelfstandig dorp. Ik zou zelf willen stellen dat dit (voor zover ik voor nu ben tegengekomen) de eerste keer is dat Kornhorn in de geschriften genoemd wordt. Curringersand wordt eerder genoemd, maar dat moet het gebied zijn wat we nu Peebos noemen. De Doezumertocht is later verder uitgegraven op basis van de loop van de Zijlroede, al is er ook in de 17e eeuw al een akte waarin de Doezumertocht genoemd wordt. De dwarswateringen en vlietsloten zijn totaal in de vergetelheid geraakt, het zou mij niets verbazen als de oude gaef naar een van die wateringen verwijst.

Het wordt verder studeren! Er is op de site van de Groninger Archieven wel degelijk een beschrijving van deze akte in de plaatsingslijst uit 1997, toegang 546, Familie Leuringh,1682-1809, inv.nr. 117, met een identificatie Kornhorn. De gedigitaliseerde kadasterkaarten uit 1832 lijken me ook van belamg. Genoeg voor nu!

Mocht er olde ga(e)st / Olde Ga(e)st staan: zou het kunnen verwijzen naar Oudega (plaats in Zuid-west Friesland)?  Een waterstreekdorp.  Oudegaster Brekken; Aldegeaster Brekken; 

Correctie: nogmaals naar het handschrift gekeken, en er kan ook staan: old gast?  (niet olde).

Je hebt gelijk Otto, kon deze akte al niet terugvinden, had hem even verward met een andere reeks waar geen beschrijving van is. 

De plaats waar dit land zich moet bevinden is 95% zeker Doezum, met een kleine kans dat het eigendom aan de overkant van de Lauwers doorklapt.

Als er wel Old Gaest c.q. oude Gast zou staan kan ik het direct verklaren met de 'hoogte' van Peebos. Er lijkt alleen wel echt Gaef te staan

Ik ben bang dat het lastig wordt tenzij ik nog andere bronnen vind waar iets met plaatsbepaling kan worden gedaan

@L. Deurvorst, in het bovenste gedeelte van de akte wordt de plaatsnaam Doezum (daar gespeld als Doesum) specifiek genoemd, dit is in Groningen. Drie regels boven de passage met de gevraagde onduidelijke term staat er - bij de vouw - Olde Dyep, en dat staat hier precies zo geschreven, vergelijk ook drie regels hoger het woord sijlroede. De kopiïst schrijft st duidelijk anders in de uitdrukkingen ten westen en ten oosten, met een hoge boog tussen de s en de t.

In het geval het om 'Oldega' gaat, er zijn in Friesland 3x 'Old(e)ga'. Ik heb hierboven niet de juiste 'Old(e)ga' genoemd; er is een 'Oldega' in Smallingerland, die ligt meer in de buurt van Douzum. De f aan het eind van het woord (en geen t erbij), heeft misschien een fonetische achtergrond, f/s. 

@L., tegen het plaatsen van deze locatie in Friesland pleit het feit dat de akte werd uitgevaardigd de grietman (hier gespeld gritman) van Vredewold. Doezum lag niet ver van de grens met Friesland, een grens aan de Lauwers die zich iets heeft verplaatst in de loop der tijden, zoals ook andere waterlopen en dijken in deze omgeving. Bij de locaties ligt de Kaeleweg heel duidelijk dicht bij Doezum. In rechtstreekse combinatie met de Nordwycker Leydijck lijkt me dit cruciale toponiemen voor plaatsing in dit deel van Groningen, en zelfs voor exacte localisering van de percelen in deze akte.

Bij de toponiemen op -ga en -gast dacht ik eerst ook dat dit wellicht in Friesland zou zijn. Het opmerkelijke is meer dat de grietman van Vredewold hier optreedt terwijl Doezum in het Langewold lag. Op http://landschapsgeschiedenis.nl/deelgebieden/5-Westerkwartier.html lees ik dat de plaatsen op -gast in het Westerkwartier van Groningen op zandruggen liggen. Jammer dat op des tie Landschapsgeschiedenis het geelte met toponiemen niet lijkt te werken...

een paar details

... hebbe ick gritman voers. mijn segel beneden an dessen breff gehangen mijt onderteckeninge mijns naems ...

Ik ben heel benieuwd wat het onderzoek omtrent het specifieke woord in de verkoopakte uit 1610 gaat brengen. Veel succes OD.

Uit een andere akte met slechte plaatsbeschrijving heeft men het mogelijk over hetzelfde hooiland, in ieder geval over hooiland onder Doezum ten noorden van de Kaleweg, dus het kan ook naastgelegen hooiland zijn. Daarbij is de noordelijke swette echter 'de eerste dwarssloot' het zou natuurlijk kunnen dat deze ook wel Olde Gaef heette. Ik ga er verder induiken.

Over het specifieke woord in de verkoopakte uit 1610:

Uit wikipedia: "Gave". "Gave kan verwijzen naar Gave (Groningen), een waterloop in Groningen tussen Oostwold en De Poffert."

En ook over "Gave" : "...het was ooit een 3,4 km lang onderdeel van de vaarweg tussen Groningen en Friesland."