Overslaan en naar de inhoud gaan

Forum

Latijnse tekst met afkortingen, Bosch Protocol 1444

Omdat ik nauwelijks kennis heb van de latijnse taal, heb ik ook moeite om te lezen wat hier nu staat.

Wat ik weet is dat Anna, weduwe van Gerit van der Aa, hier afstand doet van het vruchtgebruik van het goed Zegheworp t.b.v. haar zoon Jan. Er lijkt echter meer te staan (iets met 60 gulden bijvoorbeeld?).

 

Kan iemand mij hiermee helpen?

 

Een eerste poging:

Domicella Anna r(e)li(cta) q(uon)d(am) Gerit de Aa f(ilio) q(uon)d(am) Gerit cu(m) tut(or) usufrctu(m) sibi ... tghoet te Zegheworp...

Reacties (14)

Otto Vervaart zei op di, 09/22/2020 - 12:57

Beste Theo, dit zijn teksten die de faam van het Bosch Protocol als een heel lastige bron volledig waarmaken. Om te beginnen heb ik eerst maar de afbeelding bewerkt en het contrast vergroot, maar wellicht is er nog meer bewerking nodig. Het lastige is uiteraard dat je eerst de lange eerste akte regel na regel moet ontcijferen voordat je de wat beter leesbare andere aantekeningen goed kan transcriberen met begrip van wat eraan vooraf ging.

In de laatste aantekening lijkt het erop dat domicella Anna inderdaad afstand doet van iets dat octuaginta phillppus scilde, 80 Philips schilden waard was. Enfin, wie haalt er diep adem op een zonnige herfstdag en gaat voor het computerscherm zitten om de zaak te klaren?!

Theo Molenaar zei op wo, 09/23/2020 - 10:58

Beste Otto,

 

Bedankt voor je bijdrage.
Het is inderdaad geen makkelijke kost, zeker niet tijdens dat mooie weer.
Ik had gehoopt dat er misschien iemand ervaring had met dit soort teksten. Er schijnt vaak een logisch opbouw in te zitten.

 

Begrijp ik het goed dat er bij die 80 Philips schilden ook sprake is van 'afstand doen van'?
Er lijkt ook Theodorus te staan, dat kan kloppen want Anna had ook een zoon Dirck van der Aa.

 

Ik dacht misschien is het een idee om regelnummers toe te voegen, om eventueel naar te kunnen verwijzen. Hieronder een voorzet met een tekst die veel gaten en fouten zal bevatten, in de hoop dat die misschien nog verbeterd/aangevuld kunnen worden.

 

1. Domicella Ann Anna r(e)li(cta) q(uon)d(am) Gerit de Aa f(ilio) q(uon)d(am) Gerit cu(m) tut(or) usufructu(m) sibi gpeten in 
2. qd. curte d(ictus) tghoet te Zegheworp tu. omib. et sue attmencijs euisd. curte quecuis.
3. locuis gsisten. sue site atij in omib. et sin. hod. he(re)ditairb. quaf dic. ijd. Gerit Joh(annis) suo f(ili)o in et
4. teste laga. ut dic. le. sup...
5. Quofro. Ger(it) f(ili)o dic. q(ondam) Ger(it) sup. ...
6. oblig. ex pte. sui depane. ...dic(tus) Joh(annes) f(ilio) Ger(it) q(ondam) Ger(it) de Aa sup. omib. et
7. sou. alijo...feodalib. sine allodialib. ac censualibi dic(tus) q(uon)d(am) Ger(it) ...
8. epuer de Bus(codis)? ac alio quo...
9. suor. frin. et ...libere do(micel)le An(n)e et q(ondam) Gerit...
10. pte ...Monix et Scild(er)...dat(um) deci(m)a dece(m)br(is) (1444)

 

(nieuwe bladzijde en nieuwe akte:)
11. Dic(tus) do(micel)la Anna tetu. suo sue bisal. possessione ...
12. quat opidu. de Bus(codis)? Joh(annes) sue f(ili)o ad...
13. he(reditair) sup(portat)e di(ctus) Joh(annes) sue f(ili)o on. di(ctus) lix et jure...Monix et Scild(er) dat(um) decim(a) dece(m)bre

 

14. Dic(tus) Joh(ann)es pala. rggt. sibi p. dic(tus) do(micel)la An(n)a ...
15. dennenstrata. de he. sexcentib sexingenti flo(r)ens ...
16. fi(li)o in et. testo liganeac. guerten jux...
17. jenen. expositi sue et guers. jux...dat(um) sup(ra)

 

18. Dic(tus) do(micel)la Anna totu. jur. sue ...possessionis ad so ut dic(tus) spettan. in ...
19. quno opidi. de Bus(codis) theose sue Theo(deri)co suo fi(lio) ad...
20. ut dic(tus) ..sup. dic(tus) Theo(deri)co sue f(ili)o...dat(um) sup(ra)

 

21. Dic(tus) do(micel)la An(n)a pt. se dat(um) et soli.. Theo(deri)co suo f(ili)o... octuaginta Philipp(s)
22. scilde ul. val(ore) ano queb. ...dic(tus) do(micel)la An(n)a ...
23. et met. ...et p.p. t.o paste exxie fut. di et ex om(ni)b(us) et sm. fine bemt. t. dat(um)
24. sup(ra)

AntonS zei op wo, 09/23/2020 - 11:04

Inderdaad een hele klus. Laat ik ook mijn steentje bijdragen. Het volgende betreft de laatste akte:

Dicta domicella Anna promisit se daturum et soluturum dicto Theoderico sue filio vitalem pensionem octuaginta philippus
scilde vel valorem anno quolibet quamdiu dicta domicella Anna vixit in humanis et non ultra medietate pasche
et medietate remigii? et pro primo termino pasche proxime futuro de et ex omnibus et singulis suis bonis testes datum
supra

Ofwel: genoemde vrouwe Anna heeft beloofd aan genoemde Dirck, haar zoon, een lijfpensioen van 80 philipsschilden zolang genoemde vrouwe Anna in leven is en niet langer, te betalen voor de helft met Pasen en voor de helft op Sint Remigius, de eerste betaling eerstkomende paasdag, (te betalen) uit al haar goederen. Getuigen, datum als boven.

Theo Molenaar zei op wo, 09/23/2020 - 11:12

Geweldig!

 

Dank je wel Anton!

Otto Vervaart zei op wo, 09/23/2020 - 20:34

Mede aangemoedigd door Anton en steunend op diens voorwerk hier een poging voor de regels 18 t/m 20:

18. Dicta domicella Anna totum ius sui vitalis possessionis ad se ut dictum spectantem in hoi [huiusmodi?!] vitalibus pensionibus

19.  qu... oppidum de Buscoducis Theoderico suo filio ad eius vitam solve re...tur iuxta continentia? suarum litterarum in[fra?!] ...tarum [het gaat richting infrascriptarum...]

20. ut dicte littere supra ut dicto Theoderico filio suo .... etc.? datum supra

 

Het eerste woord van r. 19 zou quatenus, voorzover, kunnen zijn. Ik ga liever nu niet raden, het is handiger om vanuit het herkende en bekende naar het onbekende te gaan. Degene die juist precies door lastige passages ook nog strepen heeft gezet maakt het hier niet eenvoudiger. Soms laat ik een tekst als deze gewoon een dag rusten, als je er weer fris naar kijkt kan dat veel uitmaken.

Otto Vervaart zei op wo, 09/23/2020 - 20:51

Een poging voor de regels 14-17:

14. Dictus Johannes palam recognovit sibi per dictam domicellam Annam suam matrem pleniure? esse satisfactum ac assignacionem debitam

15. Dennenstratam de huiusmodi sexingentis florenis renensibus quos dict.. quod ... eidem Johanni suo

16. filio in eius testamento legaver...t converten... iuxta continentia testamenti de super facti et pro huiusmodi sexingentis florenis

17. renensibus expositi sunt et conversi iuxta revere... eiusdem testamenti etc. datum supra

 

Het lijkt erop dat zoon Johan hier laat vastleggen dat hij een bedrag van 60 Rijnsguldens correct heeft ontvangen volgens de bij testament bepaalde regeling. Een aantal details over de omrekening is me nog niet geheel duidelijk, maar de grote lijn is nu wel behoorlijk in beeld.

Otto Vervaart zei op wo, 09/23/2020 - 21:13

De mist boven de regels 11, 12 en 13 trekt nu ook redelijk op:

11. Dicta domicella Anna totum ius sue vitalis possessionis quod se ut dict. perimens?? in huiusmodi vitalibus pensionibus

12. quas opidum de Buscoducis Johanni suo filio ad eius vitam solvere tenetur iuxta continentia suarum litterarum conscriptarum ut dicte

13. littere supra dicto Johanni suo filio cum dictis litteris et iure. par... super omn... etc. monix et scilde datum decima Decembris

 

Ook hier ontbreken nog wat zaken, wordt vervolgd!

 

Het woord quas staat ook aan het begin van r. 19, lezen in een logisch volgorde is meestal heel zinvol. Het lastige blijft met name dat er vermoedelijk vaste formuleringen zijn waarmee ik niet zo vertrouwd ben, andere beter leesbare akten bevatten ze waarschijnlijk ook.

AntonS zei op wo, 09/23/2020 - 22:01

Nu kan ik ook weer niet achterblijven. Regels 18-20:

Dicta domicella Anna totum jus sui vitalis possessionis ad se ut dicebat spectantem in h.. vitalibus pensionibus
quas opidum de Busco(ducis) Theoderico sue fratre / filio ad eius vitam solvere tenetur iuxta continentem suarum litterarum inde confectarum
ut dicebat legitime supportavit dicto Theodorico suo filio p... testes datum supra.

De akten in het Bosch' Protocol bevatten heel veel vaste formuleringen en heel veel afkortingen. Een onmisbaar hulpmiddel voor deze bron is: Geertrui van Synghel, ‘Het Bosch’ Protocol, een praktische handleiding’ (’s-Hertogenbosch 1993). Helaas is dit werk niet online raadpleegbaar. Het is nog wel verkrijgbaar bij Erfgoed 's-Hertogenbosch: https://www.erfgoedshertogenbosch.nl/onderzoek/hulp-bij-onderzoek/bossc…

En eerlijk is eerlijk: zonder dit boekje zou ik ook nooit tot bovenstaande transcripties zijn gekomen.

AntonS zei op wo, 09/23/2020 - 22:34

En regels 14-17:

Dictus Johannes palam recognovit sibi per dictam domicellam Annam suam matrem plenarie esse satisfactum ac assignacionem debitam
demonstratam de huiusmodi sexingentis florenis renensibus quos dictus quondam Gerardus eidem Johannis suo
filio in eius testamento legaverat converten... iuxta continentem testamenti desuper confecti et pro huiusmodi sexingentis florenis
renensibus expositi sunt et conversi iuxta tenorem? eiusdem testamenti. Testes datum supra.

Otto Vervaart zei op do, 09/24/2020 - 10:39

Mooi werk, Anton, er valt nu nog meer op zijn plaats. De mix van slecht leesbare tekst en vaste uitdrukkingen in het Bosch Protocol die ik niet meteen herken laat zich gezamenlijk wel bedwingen! Hier mijn poging voor de eerste optekening, op heel wat punten blijft daarin staan wat Theo al ontcijferde:

Dominicella Anna relicta quondam Ger. de Aa filii quondam Ger. cum tutore? [tutela?] usufructum sibi compententem in / quadam curte dicta tghoet te Zegheworp cum omnibus et suis attinenciis eiusdem curtis quaecumque / locorum consistentium sive situm atque in omnibus et similibus huiusmodi hereditatibus quas dicti iidem Ger. Johanni suo filio et in / testimonio ? [testamento] laga? [legaverunt, legitima?!] ut dicte littere supra dicto Johanni suo filio per..t super omnia etc. sibi et oblig. ex parte sua deponere / Quo fratre Ger. filius dicti quondam Ger. super premissa et iura ad ep...m dicti Johannis h..te renunciantur pro omnia ... ... / oblig. ex parte sua deponere. Quibus etenim sice peractis dictus Johannes filius dicti quondam Ger. de Aa super omn ... / similibus aliis bonis sive feodalibus sive allodialibus ac censualibus dicti quondam Ger. quecumque locorum infra villi... / opidi de Buscoducis ac alio quocumque locorum consistentium situm ac solventium ut dictum ad ep... dicti quondam Ger. et a... / suorum fratrem et sororem libere domicelle Anne et quodam Ger. p... renuntiatur prout? supra omnia etc. sibi oblig. ex / parte suo deponere, testes Monix et Scilde datum decima Decembris

 

Her en der zijn er nog gaten, uiteraard vooral aan de vervaagde rechterkant. Ik heb bewust de naam Gerrit of Gerard niet voluit geschreven. Wat mij opvalt is dat her wel overduidelijk om alle goederen gaat in deze erfenis, maar amper over hun locatie zoals in veel latere akten en optekeningen. Met het onmisbare boek van Van Synghel erbij moet dit verder duidelijk worden.

Theo Molenaar zei op do, 09/24/2020 - 12:33

Beste Anton en Otto,


Geweldig werk weer, hartelijk dank daarvoor!
Het begint steeds duidelijker te worden. Een mooie basis om tot een vertaling te komen.

 

Ik begrijp dat het testament ook genoemd wordt. Ik voeg daarom hierbij een regest toe van een afschrift van het testament van Gerard uit 1443. Het regest is gemaakt door Ton Kappelhof. Misschien dat het helpt?
De erfgenamen van zoon Jan hadden denk ook geen totaalbeeld van de erfenis. In 1486 blijkt de familie nog verrast te zijn door schulden uit de tijd van Gerard van der Aa.

 

Met betrekking tot regel 19 en de vraag of er fratre kan staan ipv filio: Als verwezen wordt naar Jan, dan is Theodorus inderdaad een broer, maar als verwezen wordt naar Anna, en dat lijkt mij, dan moet het haast wel filio zijn, want Anna had zover ik weet geen broer Theodorus.
Zonder de kennis van hoe de familie in elkaar zit lijkt er echter wel fratre te staan (?).

 

Het boek van Geertrui van Synghel heb ik een paar jaar geleden 2e hands aan kunnen schaffen. Ik zal daar toch eens een studie van moeten maken, net als de latijnse taal. Dan kan ik ook de andere aktes uit het Bosch Protocol van deze familie eens verder ontcijferen. Tot nu toe doe ik teveel de makkelijke dingen eerst en blijft dit nog links liggen.

Otto Vervaart zei op do, 09/24/2020 - 12:44

Beste Theo, het regest van het testament maakt een aantal zaken duidelijk, waaronder een aantal namen en in ieder geval dat de goederen te Zegheworp slechts een deel van de erfenis uitmaken, en dat ook daarvoor speciale nadere bepalingen zijn opgenomen, met name het vruchtgebruik door Anna. Het is inderdaad een kwestie van studeren op zaken als de bron zelf en het oude Brabantse recht, relevante literatuur bestuderen, meerdere documenten erbij betrekken, en af en toe flink de tanden zetten in stukken in het Latijn met hetzij een ingewikkelde inhoud, hetzij een uitdagende schrijfhand. Deze bladzijden tonen dit allemaal tegelijk.

AntonS zei op do, 09/24/2020 - 18:31

Zo zie je maar weer: samen kom je een heel eind!

Ik heb nog een aantal kleine aanvullingen / correcties (voor het grootste deel weer van die typische afkortingen uit het Bosch Protocol):

 

11. Dicta domicella Anna totum ius sue vitalis possessionis quod se ut dicebat pertinens in huiusmodi vitalibus pensionibus
12. quas opidum de Buscoducis Johanni suo filio ad eius vitam solvere tenetur iuxta continentiam suarum litterarum inde confectarum ut dicebat
13. legitime supportavit dicto Johanni suo filio cum dictis litteris et iure. promittens super omnnia ratam servare testes monix et scilder datum decima Decembris

 

En de eerste akte:

Domicella Anna relicta quondam Gerardi de Aa filii quondam Gerardi cum tutore usufructum sibi compententem in 
quadam curte dicta tghoet te Zegheworp cum omnibus et suis attinenciis eiusdem curtis quaecumque
locorum consistentium sive situm atque in omnibus et similibus huiusmodi hereditatibus quas dictus iidem Gerardus Johanni suo filio in eius
testamento legaverat ut dicebat hereditarie supportavit dicto Johanni suo filio promittens super omnia ratam servare et obligationes ex parti sui deponere
Quo facto Gerardus filius dicti quondam Gerardi super premissis et iura ad opus dicti Johannis hereditarie renunciavit promittens super omnia ratam servare
obligationes ex parte sui deponere. Quibus etenim sic peractis dictus Johannes filius dicti quondam Gerardi de Aa super omnnia et
similibus aliis bonis sive feodalibus sive allodialibus ac censualibus dicti quondam Gerardi quecumque locorum infra villicacionem
opidi de Buscoducis ac alio quocumque locorum consistentium situm ac solventium ut dicebat ad opus dicti quondam Gerardi et aliorum
suorum fratrem et sororum liberum domicelle Anne et quondam Gerardi predictorum hereditarie renuntiavit promittens super omnia ratam servare et obligationem ex
parte sui deponere, testes Monix et Scilder datum decima Decembris

Theo Molenaar zei op vr, 09/25/2020 - 12:33

Dank je wel Anton, ook weer voor de laatste bijdrage.

 

Met woordenboek, Google-translate en het genoemde boek van Geertrui Van Synghel lukt het nu aardig om een vertaling te maken denk ik.

 

Dit is wat ik er van gemaakt heb:

Regel 1 tm 10:
Anna weduwe van wijlen Gerard van der Aa zoon van wijlen Gerard met voogd, draagt over (supportavit) haar vruchtgebruik competerende in zekere plaats genaamd tghoet te Zegheworp met al zijn toebehoren hoe of waar dan ook gelegen, erfelijk, welke Gerard aan zijn zoon Jan had gelegateerd in zijn testament, aan genoemde Jan, haar zoon, belovend met alles van waarde te houden en verplichting en aanspraak van haar kant af te doen.
Vervolgens (als dit klaar is) Gerard, zoon van genoemde wijlen Gerard [pand rechten? of afstand gedaan van zijn rechten?] genoemde Jan erfelijk [verslag doet] belovend met alles van waarde te houden en verplichting en aanspraak van zijn kant af te doen.
Welke in feite zo gedaan genoemde Jan zoon van genoemde wijlen Gerard van der Aa bovenal, andere goederen of feodaal of allodiaal en cijnzen genoemde wijlen Gerard op welke plaats dan ook onder de stad Den Bosch en op alle andere plaatsen gelegen en voldaan zoals gezegd [werken?] genoemde wijlen Gerard en andere van zijn broeders en zusters, kinderen van vrouwe Anna en wijlen Gerard voornoemd erfelijk afstand gedaan, belovend met alles van waarde te houden en verplichting en aanspraak van zijn kant af te doen.
Getuigen Monix en Scilder op datum 10 december.

Regel 11 tm 13:
Genoemde vrouwe Anna alle rechten haar leven bezitten (zelf) en genoemd betreffende dit lijfpensioen welke stad Den Bosch Jan haar zoon op zijn leven houden voldaan, ingesloten in zijn brieven daarvan gemaakt en genoemde overdracht genoemde Jan haar zoon met genoemde brieven, belovend met alles van waarde te houden.
Getuigen Monix en Scilder op datum 10 december.

 

Misschien qua zinsbouw nog niet helemaal netjes, maar ik begrijp nu zo ongeveer wat bedoeld wordt.

 

Nogmaals hartelijk dank, Otto en Anton!

 

Reageer op dit bericht

De inhoud van dit veld is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.
Slechts één bestand.
10 MB limiet.
Toegestane types: png gif jpg jpeg.