betekenis van het woord wilner

Wijlen, komt van wileneer, tegenwoordig weleer.
https://gtb.ivdnt.org/iWDB/search?actie=article&wdb=MNW&id=73571

@ChrisvD. Dank voor je reactie. wilner lijkt (?) dus te beteken wijlen . Maar hoe rijm ik dat met de verkoop in eerder genoemde akte van grond aan Jan de Bruiyn Gerytssoen wilner van Vechel?  Je verkoopt toch niet aan een overledene. wel aan een weduwnaar.

of deze  7690.24 Index schepenprotocol Erp (7690.24)

77 Jan Claes Aerts wilner en Henrick Willems van Tijllen wilner hebben erffelijck vercoft en opgedragen Lonissen Gerits van Ponsendael tot sijnre tochten en Mechtelden sijnre dochter verweckt bij Mechtelden wilner, dochter Marcelis van Uden tot haeren erff recht een jaerlijckse en erffelijcken chijns van ses Carolus gulden xx stuivers voer den gulden ofte die weerde des voer te vergelden alle jaer op ons vrouwe Lichtmisse vuijt en van huijs, hostad en hoff en erffenisse daer aen gelegen, een deels eckerlants een deels weijlants, gelegen in de parochie van Vechel, int Davelaer, metten eenre sijden en metten andere eijnde neven die gemeijnt, metten andere sijde neven erffenisse de weduwe Dirck Houbraken en haere kijnderen met meer anderen, streckende metten andere eijnde op erffenisse de erfgenamen Gerits van den R.. des vs. Jan Claes Aerts wilner.

Ik denk nog steeds (op grond van bovenstaande ) dat wilner soms ook kan betekenen weduwnaar.

Maar dat is dan wel een lastige ,wanneer is het wijlen en wanneer niet? Dat zou je dan uit de tekst moeten kunnen opmaken, en die geeft niet altijd een eenduidig antwoord. Maar in bovenstaande akte van Erp staat toch echt 2x dat een wilner iets verkoopt.... Dus die 2 zijn dan toch niet wijlen??

Of zie ik iets over het hoofd  en interpreteer ik iets verkeerd?

Het wilner slaat in dit geval op het patroniem en de bijnaam, dus te lezen als:

Jan, zoon van wijlen Claes Aerts en Henrick, zoon van wijlen Willem van Tijllen

Dankjewel René voor deze uitleg. Heel verhelderend voor mij. Dan interpreteerde ik deze aktes dus inderdaad verkeerd. Voor mij een belangrijk nieuw inzicht,dat me in de toekomst zeker zal helpen bij het  lezen en interpreteren van teksten. Dus nogmaals mijn dank.

Dat het slaat op het patroniem en de bijnaam, lijkt hier niet op te gaan:

BHIC, Schepenprotocol Erp, 7690.25.511

511 Goijaert Melis Gerits zoen wilner heeft vercocht Melissen Gerits Goijaerts zijn vader en Margrieten zijnre huijsvrouw, dochter Gerit Wouters hen tot hender tochten en hender beijden kijnderen tot hennen erf recht een stuck lands groet ii loepens of daer omtrent gelegen in die Braeck, deen sijde die coeper, dander sijde Henrick Gerit Joerdens met meer anderen, deen eijnde die gemeijn straet, dander eijnde Henrick Aerts van Uden, heeft daer op vertegen geloevende weerscap, salt altoes moegen lossen en quijten op Lichtmis avont met veertich Carolus gulden xx stuivers stuck en dat lant wech om aen veerden tot oext daer nae aen den stoppelen. Actum ultra januarij anno xv lvi. Testes Joerden Jans en Sander Henrix.

De transcriptie is op dit specifieke correct.

Michiel,

Daar heb je denk ik gelijk in. In dit voorbeeld betreft wilner lijkt mij de verkoper zelf, die dus voor de koop geregistreerd werd kennelijk overleden is.

Wilner kan volgens het historisch woordenboek ook 'weleer' betekenen, maar dat lijkt me in de context en aard van de akten minder waarschijnlijk.

René,

Bij doorbladeren van de database Notaris-, schepen- en andere akten, lijkt dit  a c h t e r  de naam zetten van 'wilner'   a l l e e n   voor te komen bij schepenakten van Erp in de jaren 40 en 50 van de 16e eeuw. Maar dan wel enkele tientallen malen. Dat zal toch niet omdat in al die gevallen de verkoper/koper overleden is?  Ik weet geen oplossing - of zou het aan de auteur van de akten liggen??

Is het een verbastering van "weledele heer" misschien?

Wilner, wilneer en wilnere heeft de betekenis van: wijlen. Vanaf ongeveer de jaren 1560/1570 is dit steeds meer vervangen door: wijlen. Zie ook bijvoorbeeld het nu door ons als denigrerend ervaren: sijns wijffs, dat vanaf ongeveer 1530/1540 steeds vaker is vervangen voor: sijnder huijsvrouwen. 

Een akte in een schepenprotocol is een registratie van een rechtshandeling. Op het moment van die rechtshandeling zelf zijn de handelende partijen niet overleden, dat zou best lastig zijn, toch? Als iemand wel zou zijn overleden, dan neemt een levende persoon deel aan de rechtshandeling met daarbij de vermelding dat men postuum uit naam van de overledene de handeling verricht. Als iemand weduwnaar zou zijn, dan staat er: weduwer van/de weduwe van. In ieder geval volgt na de aanduiding weduwer/weduwe altijd de voornaam van de overleden echtgenoot en bij mannen meestal het patroniem en een familienaam, mocht die er zijn. Hieruit zou je kunnen opmaken dat "wilner" geen "weduwnaar" betreft. 

In midden Brabant staat de aanduiding wilner nooit achter de naam van de handelende partij. In Sint-Oedenrode en Erp schijnbaar wel. Ik heb een aantal akten daar bekeken en het lijkt een lokaal verschijnsel of vorm van schrijven van een bepaalde secretaris / bepaalde secretarissen. Rene van Weeren heeft het juist dat in Sint-Oedenrode en Erp het "wilner" slaat op de vadersnaam (patroniem) of grootvadersnaam. In de voorbeelden van Herman: Jan Claes Aerts wilner: Jan zoon van wijlen Claes en of Aert, Henrick Willems van Tijllen wilner: Henrick zoon van wijlen Willem van Tijllen, of in het geval van Michiel: Goijart Melis Gerits zoen wilner: Goijart zoon van (A)Melis (klein)zoon van wijlen Gerit Goijaerts. 

Het is soms maar net wat de secretaris gewend is/mooi vind staat. In 1559 komt er voor de schepenbank van Vught en Cromvoirt een nieuwe secretaris: Jan van Testelt. Het in zijn idee ouderwets ogende Diercxssoen vervangt hij door Diercxssoon. Tien jaar later is het nog curieuzer: Bij erfdelingen is niet meer vermeld dat de goederen die in de deling genoemd worden, stammen van een overledene door het ontbreken van het woord: "wijlen". Door het benoemen van voogden een akte eerder over de minderjarige kinderen van een overleden zoon van de overledene waarvan de goederen komen, blijkt dat ook de overleden zoon zonder het woord "wijlen" in de akte van voogdij is vermeld, terwijl een paar zinnen daarna staat dat deze zoon is overleden waardoor er voogden moeten worden aangesteld om te kunnen delen. 

Een hulpmiddel bij Middelnederlandse woorden kan zijn: Middelnederlandsch Handwoordenboek van J. Verdam, uitgegeven door Martinus Nijhoff. De editie uit 1994 is volgens mij nog wel verkrijgbaar. Rene van Weeren wees hier volgens mij zijdelings al op. Het is een mooi hulpmiddel voor heel wat woorden die toen gemeengoed waren, maar nu voor velen wonderlijk aandoen. 

Toch nog even een verwijzing voor de paleografen hier die mij misschien zouden willen/kunnen helpen (met consent van het BHIC :-) ). 

Op het Forum van het BHIC heb ik op 06-05-2025 een bericht geplaatst: "Waarom kan ik de akte niet vinden?" In het schepenprotocol van Vught wordt verwezen naar een akte in het schepenprotocol van Boxtel, maar daar kan ik de akte en de in Vught genoemde personen niet vinden. Wie weet hoe of wat? Van de paleografische puntjes daar: Ik denk dat er inderdaad 2x Arien staat bij de kinderen van Jan Henrick Berkelmans (dan een Adriaen de oudste en een Adriaen de jongste) en dat zijn zuster Stutken (van Godestodis) Henrick Berkelmans heet. Rst nog 1 naam van een kind. 

Wie weet raad? Zie op het Forum van het BHIC. Alvast mijn dank!

Dennis, dank voor je taalkundige uitleg en je onderzoek naar lokale gewoontes! Historische woordenboeken voor het Nederlands en Fries zijn online doorzoekbaar via https://gtb.ivdnt.org/search/ . Zowel het Woordenboek der Nederlandse Taal als het Middelnederlands Woordenboek zijn daarin opgenomen.

Geen dank hoor Otto, maar heel leuk dat je het meld. Jouw verwijzing naar online doorzoekbare historische woordenboeken is waardevol. Elke streek had in vroeger tijden zo de eigen gewoonten. Voor Friesland golden vast weer heel andere dingen. Net zoals het in ons land pas sinds 1909 overal even laat is. Dat is niet eens zo heel erg lang geleden....  tenminste, voor de meeste bezoekers hier.