Overslaan en naar de inhoud gaan

Forum

Akte in het Latijn uit 1502

Graag hulp bij het lezen en vertalen van deze akte. Het gaat over een verkoop of een chijns, vermoed ik. Het begint met Johannes fil(ius) quondam Johannis di(cti) Craen.

Reacties (19)

Lars van Nigtevegt zei op wo, 04/08/2020 - 11:51

Vraagje vooraf: Kent u zelf Latijn?

Dan: Latijnse teksten uit de Middeleeuwen zijn berucht lastig vanwege de vele afkortingen. Een goed afkortingenboek voor deze teksten is:

A. Capelli, Lexicon abreviaturarum, in fotografische herdruk op internet te krijgen. 

Is er al iemand anders met de tekst bezig?

Ik zal zien wat ik ervan kan maken, maar verwacht geen wonderen.

Vriendelijkst,

 

Lars

Ariane Crane zei op do, 04/09/2020 - 10:06

Dag Lars,

Dank voor je reactie. Ik ben inmiddels aan de hand van het boek over Het Bosch' Protocol van Geertrui van Synghel (samen met een woordenboek Latijn) een heel eind gekomen. Dit maak ik er van:

 

Johannes fil quondam Johannis dicti  Craen faber pena terre abilis  quatuor lopinatas terre vel  circiter continentibus sitam in parochia de Roda sinte Ode in loco dicto  Inde Verwijt

inter hereditatem Theodorus dicti de Tardwijc ex  

inter hereditatem Henrici dicti ... ex un) et sue uno

et inter hereditatem Cornelus Carthusoen

inter Vucht ex alio tendent

ab hereditatem liberorum ... heredum quondam Henrici de Rijck

in... hereditatem dicti Henrici Smits in .. pariter (?) qua Ibulem/Wilem ... est

# dicebat (?) inde sue (?) ... ad dictam ... ... spertan.. juxta ... ... scab... de Rode desuper ...

 

... hereditatem vendidit Johannis filio quondam William .. vande Zantvoirt ab eodem promittens super omnia et habenda warandiam omnes obligationem et impeticionem deponere  excepto hereditatem paro...a vinq moinii siliginis mense  de Rode altari Beatocx Georgii  maritus et Geertruij ...  sito in ... de Eerschot parochia de Rode

anuatim ... solneri ... due qua partione Janudraz dictus Johannes vande Zantvoirt vlapso pure quod vemet a sesto purificationis proximi futuro ultra annum extuus de inceps et non pruis debitis et solnet at datum et solne tenebit fit et ... pro (?) dato Johannes Craen ad et supra .. et bona su.. religna damp...  ... non ruemo.. in future promissit dictus Johannes vande Zantvoirt hoc palam R... ut super omnia et habenda dicto Johannes Craen reportavit.

 

En de vertaling:

Jan, zoon van wijlen Jan alias Craen, smid, ... akkerland 24 lopenzaad land of daaromtrent omvattend, gelegen in de parochie van Roda, St. Ode, ter plaatse genaamd Inde Verwijt tussen het erfgoed van Hendrik ... aan de ene zijde en het erfgoed van Cornelis Carthusoen uit Vught aan de andere zijde, strekkend van het erfgoed van de kinderen van wijlen Hendrik de Rijck tot het erfgoed van zich noemende Hendrik Smits. En dan een stuk waar ik niets van begrijp.

... erfelijk verkocht aan Jan, zoon van wijlen Willem van de Zantvoirt, door deze (te behouden, belovens met alles wat hij heeft en zal hebben vrijwaring (te bieden), elke andere verplichting en aanspraak af te doen, uitgezonderd een erfpacht van vijf mud tarwe, maten van Rode, aan Beatrix, vrouw van Georgius en Geertruij ... uit Eerschot, in de parochie Roda; en ook het laatste deel kom ik niet uit.

 

Als je verbeteringen of aanvullingen hebt houd ik mij van harte aanbevolen.

Alvast dank, Ariane

 

lars van Nigtevegt zei op do, 04/09/2020 - 10:41

Beste Ariane,

Ik heb in regel 4 bedacht: Communitatis Carthusien(sis) en in regel 8

 

de rode altari beatorum Georgii martyris er Geertrudis virginis sito in ecclesia(9) de Eerschot parte de Rede

 

en verder: Solvere betekent: aflossen. 

Het vervelende is dat er talloze afkortingen in dit soort teksten staan

 

In regel 1 zie je een haaltje boven de a waar je Abilis hebt geschreven,

dit haaltje (naar links boven) staat voor een lettergreep met R erin, hier wordt dit arabilis, ofwel, ploegbaar.

Graag eigen email, dan stuur ik je mijn versie. Ik dank je overigens voor Hereditas.

Ariane Crane zei op do, 04/09/2020 - 11:50

Dank je, Lars. Ja, dat abilis arabilis zou moeten zijn had ik ook bedacht, maar het haaltje boven de a had ik niet herkend.

Wat bedoel je met eigen email, hoe kan ik je mijn adres doen toekomen zonder het hier open en bloot weer te geven?

l.a. van Nigtevegt zei op do, 04/09/2020 - 12:11

Je kunt mij bellen: 0263251684, Ik kan natuurlijk ook mijn hele tekst overtypen!

beheerder Mariët Bruggeman zei op do, 04/09/2020 - 12:47

Mochten jullie toch elkaars e-mailadressen willen hebben, wil ik daar graag bij van dienst zijn. Julle mogen me dan via info@bhic.nl een mailtje sturen, waarna ik die aan jullie doorstuur.

Michel Oosterbosch zei op wo, 04/15/2020 - 08:25

Beste Ariane,

Eerst een regestje, met alvast excuses voor eventuele lees- en tikfouten:

Jan, zoon van wijlen Jan Craen, smid, heeft verkocht aan Jan, zoon van wijlen Willem geheten vander Zantvoert, een stuk akkerland van vier lopenzaad, gelegen in Sint-Oedenrode, ter plaatse geheten de Verwijt, tussen het erfgoed van Hendrik geheten Muts en dat van het kartuizerklooster in Vucht, en zich uitstrekkend van het erfgoed van de kinderen of erfgenamen van wijlen Hendrik de Eyck tot het erfgoed van Hendrik Muts. De verkoop omvat ook het recht van overpad/erfdienstbaarheid naar het perceel in kwestie, zoals bepaald in de schepenakte van Sint-Oedenrode dienaangaande.  De verkoop gebeurt vrij van alle lasten, met uitzondering van een erfpacht van een mud rogge per jaar, maat van Sint-Oedenrode, aan het altaar van Sint-Joris en Sinte-Geertrui in de kerk van Eerschot, die de koper evenwel maar zal moeten betalen vanaf Lichtmis eerstkomend.

En de transcriptie:

Johannes filius quondam Johannis dicti Craen, faber, peciam terre arabilis quatuor lopinatas / terre vel circiter continentem, sitam in parrochia de Rode Sancte Ode, in loco dicto in de Verwijt, inter / hereditatem Theodorici dicti de Tardwijc ex uno et inter hereditatem Henrici dicti Muts ex uno et suis uno et / inter hereditatem conventus Carthusiensium int Vucht ex alio, tendentem ab hereditate liberorum seu heredum / quondam Henrici de Eyck ad hereditatem dicti Henrici Muts in ea quantitate qua ibidem sita est, # / ut dicit, hereditarie vendidit Johanni filio quondam Willelmi dicti vander Zantvoert, ab eodem promittens super / omnia et habenda warandia omnes obligationes et impetitiones depositurum, excepta hereditaria pactione unius modii siliginis / mensure de Rode altari beatorum Georgii martiris et Geertrudis virginis sito in ecclesia / de Eerschot parrochie de Rode annuatim exinde e iure solvenda, ut dicit, quam pactionem iamdictam / dictus Johannes vander Zantvoirt elapso Purificationis quod veniet a festo Purificationis proxime / futuro ultra annum extunc deinceps et non prius dabit et solvet ac dare / et solvere tenebitur, sic et cavetur quod dicto Johanni Craen ad et supra se et bona sua reliqua / dampna exinde non eveniant in futurum, prout dictus Johannes vanden Zandvoirt / hoc palam recognovit et super omnia et habenda dicto Johanni Craen repromisit t[estes] d[atum] supra.
# simul cum jure viandi ad dictam peciam terre e iure spectante iuxta continentiam litterarum scabinalium de / Rode desuper confectarum.

Ariane Crane zei op wo, 04/15/2020 - 11:11

Michel, dank je zeer! Wat jij opschrijft kan ik nu inderdaad volgen. Denk je inderdaad dat 'faber' voor 'smid' staat, of, zoals Lars vermoedde, in het algemeen voor 'handwerksman'?

En: er is nog een voor mij belangrijke akte uit de Bossche Protocollen, uit 1545, waar ik niet uit kom, zou je bereid zijn me daar ook mee te helpen? Dit gaat over de kleinzoon van de Jan uit de akte uit 1502, vanaf regel 14.

Met groet, Ariane

Ariane Crane zei op wo, 04/15/2020 - 11:12

en dit is het vervolg van die akte

michel oosterbosch zei op vr, 04/17/2020 - 20:48

Goede avond Ariane,

Faber: bij Lewis & Short, A Dictionary of Later Latin (ook online) vind je inderdaad: "a workman, maker, forger, smith, artificer, carpenter, joiner", maar in de (late) middeleeuwen gaat mijn ervaring/voorkeur toch uit naar "smid", net zoals een timmerman een carpentarius was, enz.

En de akte (opnieuw met excuses voor tik- en/of leesfouten):

Christina, weduwe van Hendrik, zoon van wijlen Zebrecht van de Oyen, had haar vruchtgebruik op de helft van een huis en erf in de Hinthamerstraat in Den Bosch, alsook op de helft van een kamer in het Koetsstraetken, overgedragen aan haar dochter Hadewijch, waarna deze het hele huis met erf en de kamer op 21 juni 1493 verkocht aan Jan (jr.), zoon van Jan Craen (sr.); nu draagt Willem, zoon van wijlen Hendrik Craen, de zoon van Jan (jr.), mede namens zijn minderjarige zuster Katharina, het huis en erf over aan Wolter, zoon van wijlen Hendrik van Berchem, messenmaker; op het huis rusten jaarlijks 1) de grondcijns aan de hertog, 2) een erfcijns van 6 ponden aan verscheidene personen, 3) een losbare erfcijns van 5 Carolusgulden aan Jan, zoon van Godfried Hermanssone, 4) een losbare erfcijns van 3 Carolusgulden aan de kinderen of erfgenamen van Rodolf van Broechoven, en 5) een losbare erfcijns van 2 Carolusgulden aan de erfgenamen van Lambrecht Griffioens, die alle door Wolter te betalen zijn vanaf 24 juni eerstkomend. Getuigen en datum zoals in de voorgaande akte.

Notum sit univeris quod cum Christina, relicta quondam Henrici filii quondam Zeberti de Oyen, usufructum sibi competentem in medietate domus et aree site in Buscoducis in vico Hynthamensi ultra pontem Geerlaci, inter hereditatem Henrici van Voirt ex uno et fine uno et inter quendam viculum dictum Koetsstraetken ex altero, insuper in medietate cuiusdam camere site in dicto viculo inter hereditatem Henrici van Voirt ex utroque latere et fine uno, legitime supportasset Hadewigi, filie dicti quondam Zeberti de Oyen, cumque deinde dicta Hadewigis dictas integras domum, aream et cameram hereditarie vendidisset Johanni filio Johannis Craen, prout in litteris quarum data continet vicesima prima die mensis junii anno Domini millesimo quadringentesimo nonagesimo tertio, constitutus igitur coram scabinis infrascriptis Willelmus filius quondam Henrici Craen, filii dicti quondam quondam Johannis filii Johannis Craen, pro se ipso et pro Katharina eius sorore, filia dicti quondam Henrici Craen, adhuc impubere, ut dicebat, pro qua se fortem fecit, dictas domum et aream dumtaxat hereditarie supportavit Woltero quondam Henrici de Berchem, cultellifici, cum dictis litteris et iure, occasione et iure, promittens super omnia et habenda ratum servare omnes obligationes et impetitiones ex parte sui, dicte Katharine sue sororis ac dictorum Henrici et Johannis Craen ac quorumcumque suorum et successorum deponere, exceptis censu fundi domino duci, hereditario censu sex librarum monete diversis personis, hereditario ac redimibili censu quinque florenorum Carolusgulden vocatorum Johanni filio Godefridi Hermanssone vel eius heredibus, hereditario ac redimibili censu trium consimilium florenorum liberis seu heredibus Rodolphi de Broechoven, et hereditario ac redimibili censu duorum consimilium florenorum heredibus quondam Lamberti Griffioens, annuatim ex dictis integris domo et area e jure solvendis solvendo, ut dicebat. Quos census predictos dictus Wolterus elapso festo Nativitatis beati Johannis Baptiste proxime futuro ex premissis sic et taliter terminis solutionis et locis ad hoc debitis et consuetis sic et taliter dabit, solvet, redimet et acquitabit, necnon dare, solvere, redimere et acquitare tenebitur, quod dictis Willelmo ac Katharine eius ux sorori ac reliquis bonis eorundem Willelmi et Katharine dampna exinde non eveniant quovis modo in futurum, prout dictus Wolterus hoc palam recognovit et super omnia et habenda dicto Willelmo ad opus sui et supradicte Katharine eius sororis repromisit. Testes et datum ut supra.

Met vriendelijke groeten

michel oosterbosch zei op vr, 04/17/2020 - 20:49

Uiteraard 'universis'

Lars van Nigtevegt zei op vr, 04/17/2020 - 22:48

Geachte heer Oosterbosch,

Welke mogelijkheden staan  de amateur-paleograaf ter beschikking om 

kennis van de Latijnse afkortingen te krijgen? Op Nederlandse universiteiten is dit vak  bij mijn weten geheel wegbezuinigd, net als Papyrologie. Voor een eenvoudig gymnasiast is het Middeleeuws Latijn

iets geheel anders, en standaardwerken als Capelli geven nauwelijks juridische termen.

Vriendelijkst,

 

Lars van Nigtevegt

 

Ariane Crane zei op za, 04/18/2020 - 09:58

Michel, heel erg veel dank! Dit is een fantastische akte, die de relaties bevestigt, die ik al vermoedde.

Ik waardeer je transcriptie en vertaling bijzonder!

Met vriendelijke groet, Ariane Crane

Michel Oosterbosch zei op zo, 04/19/2020 - 19:24

Dag Lars,

Het lijkt mij beter als we elkaar op een forum als dit tutoyeren.

Latijn transcriberen vind ik makkelijker dan Nederlands, omdat de orthografie redelijk vast en uniform is, maar je moet natuurlijk wel Latijn kennen ;-)

Een eerste vuistregel is: als je je eigen transcriptie niet begrijpt wanneer je ze naleest - en ik bedoel dan werkelijk woord voor woord, dan heb je ofwel niet correct getranscribeerd, ofwel moet je je inzicht in de tekst en de diverse clausules bijspijkeren door lectuur - en voor juridische teksten zijn dat natuurlijk vaak (rechtsgeleerde) bronnen en werken, bv. over gewoonterecht.

Maar je vraag ging over Latijnse afkortingen, en dan heb je hoe dan ook het meest aan Cappelli's Dizioniario. Een handig hulpmiddel, en jou allicht wel bekend - waarvoor dan excuses, is zeker ook een uitgave van de Stichting Brabantse Regionale Geschiedbeoefening te 's-Hertogenbosch: Lezen in Brabantse bronnen. Begrippenapparaat bij Brabants oud-schrift (2de druk 1989). Daarin vind je een heel hoofdstuk over afkortingen, bevattelijk uitgelegd, maar ook nog tal van andere zeer bruikbare info.

Maar de enige weg blijft hoe dan ook: oefenen, lezen, en blijven oefenen. Want paleografie is vooral een kwestie van transpiratie en volhouden. Het 'probleem' met het Bossche protocol is dat veel formules sterk ingekort zijn: de scribent had voldoende métier om die aan te vullen. Daarom ter afsluiting nog een truukje dat ik zelf ook wel, met de nodige voorzichtigheid, toepas: tik een relevante woordcombinatie (best tussen dubbele aanhalingstekens) in in Google, en je komt met wat geluk uit bij een tekst waarmee je kan vergelijken.

Met vriendelijke groeten,

Michel

Lars van Nigtevegt zei op zo, 04/19/2020 - 19:58

Beste Michel,

Hartelijk dank voor je vlotte reactie! Veel van wat je zegt is natuurlijk waar: Je krijgt ervaring door het doen. Ik be zelf verzijld geraakt in het transcriptiecircuit via mijn vrouw, die lid is van de Historische Kring Huissen, die haar vroeg of zij iemand kende die wat van oud schrift afwist, en Latijn kende. Nu ben ik in een andere eeuw gymnasiast geweest, maar Cicero-Latijn is nog iets anders dan middeleeuws Latijn.

Tijdfens mijn studie in Groningen heb ik als bijvak paleografie gedaan, maar de professor die het gaf was snel afgeleid en zat dan al in de eerste regel van de tekst te bespiegelen over de betekenis van Dapifer en Gwijde van Dampierre, en dan was het uur al om. Ik heb tot nu toe voor de Historische Kring Huissen ongeveer 170 teksten getranscribeerd,bijna alles cursief en nog wat currente, meestal over tolinkomsten en tolverpandingen van de hertogen van Kleef. Een doodenkele keer komt er wat Latijn doorheen, maar dat gaat over het inrichten van altaren ten tijde van de pest, en wie dat nou gaat betalen, of over de benoeming van een priester. De hulmiddelen die ik hierbij heb zijn: Lezen in Gelderse en Overijsselse bronnen; English vernacular hands, en natuurlijk Capelli, in een fotografische reprint. In Engeland is een reusachtig Middeleeuws Latijn woordenboek uitgebracht, maar de prijs is voor een hobbytranscriptor veel te hoog.

Bij Capelli is het probleem dat hij betrekkelijk weinig juridische termen geeft; het is eerder gericht op theologie. Verder geef ik transcriptieles aan enige leden van de kring, maar dat ligt nu stil. De teksten zijn altijd in het (Oost) Nederlands, want niemand kent Latijn. Voor de 17e eeuw heb ik nog Bogtman, maar daar begin ik nog maar net aan.

Hartelijk dank voor je mail, en houd 1,50 m (vijf voet) afstand!

Vriendelijkst,

Lars van Nigtevegt

Peter Hofland zei op vr, 10/27/2023 - 17:30

Puur toevallig kwam ik vandaag op deze site bij het zoeken naar Middeleeuwse latijnse afkortingen. Zelf ben ik al meer dan een jaar bezig met een enorme klus, de transcriptie van de bijgaande tekst uit 1393 van de Abdij van Egmond. Het gaat over de verplaatsing van vicarieen van de kerk van Velsen naar die van Beverwijk.

Voor de speurtocht naar het verband tussen de families Van Rietwijk en Hofland is het voor ons zeer interessant wat de rol van Wilhem de Riedwijc in dit proces is. Hij wordt genoemd aan het eind van de voorlaatste volledige regel. Het zou alleen al prachtig zijn, als we een transcriptie en vertaling zouden krijgen van de laatste regels, zodat we weten wat er staat.

Peter Hofland zei op vr, 10/27/2023 - 17:47

Ik meen dat er het volgende staat:

eari coe farsi expersse remirrant In supra dte partes hmimde (Egmonde) par enres quostungue in causa sen caus perdors par ipos constui renotarut. Item Gheradus Hofland prefat ...

Im siquereds sibi in z  ad cappellinia beati Andree quam quoda dus Arnoldus Zwalewart et ad Cappelinia beati Marie qua pre memorie una Thitus Pinghe in cadem de Velsen supra

dia obtumterunt conparert ex collatoe sen institutoe sibi sarbi ad casdi par prememorie dominus  Floretin epin traiecten supra doy rome vinoms et treijslaprons paronumi statie

Salno sibi Inreprepranatus et Inreprepritandi personas verdoneas ad cassdi quoti casue vatatoms occrerit remitianit supra quibus imibus 2 sungh dti dus Gherardus et

Gherardus petmetym ame notario publito sub stperto sibi vini nl plina publiare sen publica froi instrem sen nistra etiam ad dtame tinush e ragie 2 ex? Saparue. Item a sunt-

het in domo Caplari ecclesie traiecten. Anno Judioe mense die hora z pontifitatu quibus supra  putibus ibidem honore beatibus Arstreti uni  Monseigner Wilhel de Riedwyc

parcore scolari par ecclesie traiecten Gerardo mont parpar etno vicario Dte ecclesie Cristiano de Voerst Elia de Zande clirici et parlibus alus dte traiecten  et D...ti testibus ad 4.... neerti

fparaliti et rogati.

Peter Hofland zei op vr, 10/27/2023 - 17:54

Hieronder mijn transcriptie tot nu toe.

eari coe farsi expersse remirrant In supra dte partes hmimde (Egmonde) par enres quostungue in causa sen caus perdors par ipos constui renotarut. Item Gheradus Hofland prefat ...

Im siquereds sibi in z  ad cappellinia beati Andree quam quoda dus Arnoldus Zwalewart et ad Cappelinia beati Marie qua pre memorie una Thitus Pinghe in cadem de Velsen supra

dia obtumterunt conparert ex collatoe sen institutoe sibi sarbi ad casdi par prememorie dominus  Floretin epin traiecten supra doy rome vinoms et treijslaprons paronumi statie

Salno sibi Inreprepranatus et Inreprepritandi personas verdoneas ad cassdi quoti casue vatatoms occrerit remitianit supra quibus imibus 2 sungh dti dus Gherardus et

Gherardus petmetym ame notario publito sub stperto sibi vini nl plina publiare sen publica froi instrem sen nistra etiam ad dtame tinush e ragie 2 ex? Saparue. Item a sunt-

het in domo Caplari ecclesie traiecten. Anno Judioe mense die hora z pontifitatu quibus supra  putibus ibidem honore beatibus Arstreti uni  Monseigner Wilhel de Riedwyc

parcore scolari par ecclesie traiecten Gerardo mont parpar etno vicario Dte ecclesie Cristiano de Voerst Elia de Zande clirici et parlibus alus dte traiecten  et D...ti testibus ad 4.... neerti

fparaliti et rogati.

Peter Hofland zei op vr, 12/15/2023 - 17:33

Wat stom. Ik heb het verkeerd begrepen en zal mijn eigen item aanmaken. Excuses...

Reageer op dit bericht

De inhoud van dit veld is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.
Slechts één bestand.
10 MB limiet.
Toegestane types: png gif jpg jpeg.