De wonderbaarlijke weg van zaligheid naar heiligheid

Hoewel iedere maand bijkans bezwijkt onder de hoeveelheid heiligendagen mag november met z’n op de eerste dag gevierde Allerheiligen bij uitstek de maand der heiligen heten. Heilig wordt men niet geboren, maar verklaard. Vereist is natuurlijk wel dat iemands levenswijze en karakter als exemplarisch en voorbeeldig kunnen worden gezien. Eerst als iemand gezegend is met een zekere idoolpotentie kan zo’n persoon voor heiligverklaring in aanmerking komen. Vanaf de tiende eeuw stelde de kerk een canonieke erkenningsprocedure voor heiligverklaringen in, waarin iemands heiligheid bewezen moest kunnen worden. Het curriculum vitae van de kandidaat-heilige wordt kritisch gecheckt op aanwezigheid van theologale deugden (geloof, hoop en liefde jegens God en medemens) en kardinale deugden (voorzichtigheid, rechtvaardigheid, moed en zelfbeheersing).

Van de duizenden heiligen die in de loop der eeuwen voor deze toets geslaagd zijn - ons overzicht van Kerkelijke feest- en heiligendagen toont een keur der vermaardste - is slechts een klein getal van Nederlandse afkomst. Afgelopen honderd jaar werd ons land slechts een handjevol heiligen rijker plus wat schamele zaligen. Zuidelijke landen als Spanje en Italië zijn aanmerkelijk voortvarender in het lanceren en pushen van hun kandidaat-heiligen. Zo steeg het aantal Spaanse heiligen in november 2020 alleen al met + 127. Allen bleken ze als martelaar van hun Roomse geloof in de Spaanse Burgeroorlog gesneuveld, ofschoon in hun stervensuur de kruitdamp vermoedelijk heviger was dan hun geur van heiligheid. Zo gaat het eraan toe in het katholieke zuiden.

In landen waar het katholicisme geduchte concurrentie kreeg van het protestantisme ging de religieuze aandacht weldra meer uit naar navolging van Christus dan naar acquisitie van nieuwe heiligen, die zouden namelijk het zicht op het wezen van het geloof vertroebelen. Met zijn ontheiligende nuchterheid bleek het protestantse noorden een slechte markt voor heiligen. De vooruitgang in de medische wetenschap leidde er vervolgens ook nog eens toe dat het gehalte ‘wonder’ in zogenaamde ‘wonderbaarlijke genezingen’ steeds verder afnam. En zonder wonderen geen heiligen (tenzij men de martelaarsdood sterft, zoals die Spanjolen hierboven). Een heiligverklaring vereist volgens de Kerk van Rome maar liefst twee postuum verrichte en als zodanig erkende wonderen. Waarvan tenminste één in de categorie wonderbaarlijke genezingen moet vallen.  Heiligen dienen over helende vermogens te beschikken. Wie bij één erkend wonder blijft steken moet zich tevreden houden met een zaligverklaring. Komt er naderhand nog eentje bij, dan kan alsnog de procedure tot heiligverklaring worden ingezet. De congregatie voor de zalig- en heiligverklaringen in Rome neemt het probleem van de afnemende markt voor wonderen dermate serieus dat er recentelijk stemmen zijn opgegaan om wonderen bij heiligverklaringen niet langer verplicht te stellen.

Katholieken menen dat zaligen en heiligen een kort lijntje hebben tot God en aldus als voorspreker bij Hem kunnen fungeren. In het lobbycircuit rond God kunnen zij beter in gebed de noden van een sterveling op aarde (genezing van ziekte, terugvinden van een verdwenen geliefde, huisdier of sleutelbos) onder Zijn aandacht brengen. En andersom is er voor de ambitieuze, potentiële zaligen ook winst te halen met het regelmatig bekomen van aardse smeekbeden en verzoeken. Zo krijgt de zalige de kans om een postuum wondertje te verrichten. Wat de status van een wonder tegenwoordig ook mag zijn, de bij velen nog vers in het geheugen liggende Poolse paus Johannes Paulus II (1978-2005) verklaarde tijdens zijn pontificaat niet minder dan 1344 mensen zalig en nog eens 482 mensen heilig. Geen wonder dat men de congregatie tot heiligverklaring een ‘heiligenfabriek’ is gaan noemen.

Goedkoop is het bepaald niet om iemand Zalig dan wel Heilig verklaard te krijgen. Aan het voordragen, bekendmaken, publicaties in velerlei talen verspreiden, ermee leuren enz. enz. gaan al gauw duizenden euro’s op. Maar eenmaal een heilige in huis, gaat-ie zich gauw terugverdienen. Verbind aan zo’n heilige een aflaat en de kassa gaat rinkelen. Hier kun je lezen hoe ver vóór crowdfunding en de Postcodeloterij de Utrechtse Domkerk zich financieel op de been hield. En wie het na al die heiligverklaringen overal voelt jeuken en kriebelen is vast toe aan een verleidelijk tegengif.